İran Dışişleri Bakanlığı Siyasi İşlerden Sorumlu Yardımcısı Abbas Arakçi, 15 Temmuz Çarşamba günü Afganistan’a resmî bir ziyaret gerçekleştirdi. Kalabalık bir heyetle Kabil’e giden Arakçi, üç gün süren ziyareti kapsamında Afganistan Dışişleri Bakan Vekili Hanif Atmer, Afganistan Uzlaşı Konseyi Başkanı Abdullah Abdullah da dâhil önemli siyasi figürlerle bir araya geldi. Ziyaretle ilgili yapılan açıklamalarda ziyaret amacının “haziran ayında Tahran’da bir araya gelen iki ülke dışişleri bakanları arasında varılan anlaşmaların takibi ve İran-Afganistan Kapsamlı Stratejik İş Birliği Anlaşması’nın sonuçlandırılması” olduğu belirtildi.

Yaklaşık 5 senedir iki ülkenin gündeminde olan Anlaşma, en son geçtiğimiz haziran ayında Afganistan Dışişleri Bakan Vekili Hanif Atmer’in Tahran ziyaretinde gündeme gelmiş ve Anlaşma’nın sonuçlandırılması için görüşmelerin hızlandırılması konusunda iki tarafın da mutabık kaldığı açıklanmıştı. İçeriğine dair ayrıntıların henüz paylaşılmadığı Anlaşma’nın iki ülke arasında siyasi, ekonomik, kültürel ve güvenlik alanlarında iş birliğini öngören bir dizi anlaşmaya öncülük etmesi bekleniyor. Afganistan Stratejik Araştırmaları Enstitüsü tarafından düzenlenen “Afganistan-İran İlişkilerine Bakış: Fırsatlar ve Engeller” konulu bir oturuma katılan Arakçi, Anlaşma’ya dair açıklamalarda bulundu. Üzerinde müzakerelerin devam ettiği Anlaşma’nın “iki ülke arasında kapsamlı bir iş birliği için yol haritası çizdiğini” belirten Arakçi, Anlaşma’nın sonuçlandırılması için çalışmak üzere ekonomi, kültür, göçmen işleri, su ve savunma-güvenlik olmak üzere beş ortak komite oluşturulduğunu ifade etti. Şu ana kadar ilk üç komitenin çalışmaları konusunda uzlaşıya varıldığını aktaran Arakçi, ekonomi ve güvenlik konularında ise ufak pürüzlerin kaldığını ve bu konuda da müzakerelerin devam ettiğini belirtti. Arakçi henüz uzlaşı sağlanamayan güvenlik konusunun “birbirlerinin iç işlerine karışmama, hiçbir şartta iki devletin egemenlik alanlarının birbirlerine karşı üçüncü bir devlet tarafından kullanılmasına müsaade etmeme ve terörizm, uyuşturucu kaçakçılığıyla ortak mücadele konularını kapsadığını” aktardı. Barış sürecine işaret ederek Afganistan’ın çok hassas bir dönemden geçtiğini savunan Arakçi, Anlaşma’nın imzalanmasının İran’ın Kabil yönetimine bu zorlu süreçte tam destek verdiği anlamına geldiğini vurguladı. Arakçi son olarak tarafların en geç 3 ay içerisinde Anlaşma’nın imzalanmaya hazır bir hâle getirilmesi konusunda mutabık kaldıklarını aktardı.

Arakçi’nin Kabil ziyareti geniş bir perspektiften bakıldığında ABD’nin Taliban ile anlaşmasından sonra İran’ın Afganistan’a yönelik başlattığı diplomasi atağının bir devamı niteliğindedir. Bilindiği gibi ABD Şubat 2020’de Taliban’la yapılan anlaşma gereği Afganistan’dan kademeli olarak çekilmeye başlamıştır. Bu kapsamda geçtiğimiz günlerde Afganistan’daki 5 askerî üssünü boşalttığını açıklayan ABD, ülkedeki asker sayısını da 8 bin civarına indirmiştir. ABD’de yaklaşan başkanlık seçimleri nedeniyle Trump’ın çekilmeyi beklenenden daha erken bir tarihe çekmesi de olasıdır. ABD’nin Afganistan’dan çekilmesiyle oluşacak boşluk bölgesel aktörler açısından yeni riskler doğurduğu gibi yeni fırsatları da beraberinde getirmektedir. İran da bu fırsatlardan yaralanmak isteyen ülkelerin başında gelmektedir. Tahran yönetimi kapsamlı stratejik bir anlaşmayla ABD sonrası Afganistan’daki nüfuz ve çıkar alanlarını pekiştirmeyi hedeflemektedir. Özellikle içerideki siyasi kamplaşma, Taliban’ın artan saldırıları sonucu ülkede güvenliğin iyice kötüye gitmesi ve ABD baskıları gibi unsurlar nedeniyle Kabil yönetiminin oldukça zayıf bir pozisyonda olması Tahran’ı, istediğini alması konusunda cesaretlendirmektedir.

Öte yandan Arakçi ziyaretinin halkla ilişkiler boyutu da gözlerden kaçmamaktadır. Hatırlanacağı üzere geçtiğimiz mayıs ayında İran sınırını geçmeye çalışırken yakalanan bir grup Afgan göçmen İran güvenlik güçlerince nehre atılmıştı. Hemen akabinde de İran’ın Yezd kentinde Afgan göçmenleri taşıyan bir araca, İran güvenlik güçlerince ateş edilmesi sonucu üç Afgan göçmen yanarak can vermişti. Bu olayları takiben Afganistan kamuoyunda İran’a karşı büyük bir öfke patlaması yaşanmış, İran’dan mal taşıyan tırlar öfkeli kalabalıklar tarafından taşlanmış, yurt içinde ve dışında İran temsilcilikleri önünde geniş katılımlı protesto eylemleri gerçekleştirilmişti. Ziyaret süresinin son zamanlarda benzeri az görülmüş bir şekilde üç gün olarak belirlenmesi ve bu sürede Arakçi’nin bir dizi önemli siyasi figürle bir araya gelmesinin yanı sıra Afganistan halkına doğrudan ulaşabilecek programlara katılması bu ziyaretin, siyasi amacının yanında halkla ilişkiler boyutunu da gözler önüne sermiştir. Nitekim Arakçi ayağının tozuyla önce Afganistan eski Dışişleri Bakan Yardımcısı Cavit Ludin’in ev sahipliğinde düzenlenen oturuma katılmış ve daha sonra da ülkenin en prestijli TV’lerinden birine röportaj vererek Afganistan halkına doğrudan hitap etme fırsatı yakalamıştır. Sonuç olarak ABD’nin Afganistan’dan çekilmesinin gündeme gelmesiyle İran’ın Afganistan’a yönelik diplomasi trafiğinde belirgin bir artış gözlenmektedir. Tahran’ın hedefi Afganistan’da oluşmakta olan yeni denklemde en güçlü şekilde yerini almaktır.