Afganistan’da Taliban Yönetimi ve İran Ekonomisine Etkisi

Afganistan’da Taliban Yönetimi ve İran Ekonomisine Etkisi
Yazı boyutunu buradan ayarlayabilirsiniz

Kabil’de Batı destekli hükûmetin çökmesi, Taliban’ın yeniden yükselişi ve dış yardımların kesilmesi; Afganistan’da ekonomik krize yol açtı. Ayrıca ABD’nin, Dünya Bankasının ve Uluslararası Para Fonunun Afganistan’ın döviz varlıklarının yaklaşık 9,5 milyar dolarını dondurma kararı, ülkenin ekonomisi üzerinde derin bir etki yarattı. Bu durum, sadece ülkenin kendisini değil; komşu ülkeleri de çeşitli şekillerde etkiledi. Afganistan’ın batı komşusu İran; farklı siyasi ve ekonomik açılar ile güvenlik bağlamında Taliban’ın, Afganistan’da iktidara gelmesinden en çok etkilenen ülkelerden biri olmuştur. Bu kapsamda Bijen Hacehpur, Amwaj Media’da yayımlanan bir analizde, Taliban hükûmetinin İran ekonomisi üzerindeki etkisini değerlendirdi.

Bu analize göre Taliban’ın Afganistan’daki hâkimiyeti, İran için güvenlik ve siyasi sonuçlarının yanı sıra ekonomik ve mali açıdan da bazı sonuçlar doğuracaktır. ABD’nin 2018’de İran Nükleer Anlaşması’ndan çekilmesi ve yaptırımların yeniden uygulanmasının ardından İran’daki birçok ekonomik oyuncu, Afganistan’ı döviz işlemleri için bir merkez olarak kullanıyordu. Bununla ilgili olarak bazı raporlara göre 2018-2020 yıllarında Afganistan’dan İran’a yılda 5 milyar dolardan fazla nakit akışı sağlanıyordu. İthal edilen para, İran döviz piyasası için bir besin kaynağı hâline gelmişti. Dolayısıyla Afganistan’daki döviz (dolar) sıkıntısı göz önüne alındığında bu durum, kısa vadede İran’da ABD yaptırımları altındaki döviz piyasasını da önemli ölçüde etkileyecektir. İran para biriminin son haftalarda ABD doları karşısında değer kaybetmesi, Afganistan’daki son gelişmelerle de dolaylı bir şekilde bağlantılı olarak İran’da dövize erişimin giderek zorlaştığını göstermektedir.

Afganistan’da Taliban’ın yükselişinin bir başka sonucu da İran’ın petrol dışı en önemli ihracat destinasyonlarından birinin ortadan kalkması olasılığıdır. Afganistan, İran’ın beş ana dış ticaret ortağından biridir ve İran’ın tarım ürünleri, madenleri ve Afgan halkının diğer ihtiyaçları (gıda gibi) dâhil olmak üzere petrol dışı ihracatının ana destinasyonlarından biridir. Raporlar iki taraf arasındaki ticaretin devam ettiğini gösterse de Afganistan’daki ekonomik durum ve bu ülke vatandaşlarının azalan satın alma gücü nedeniyle Afganistan’daki İran mallarının müşterilerinin ödeme sorunu ile karşı karşıya kalması muhtemeldir. Uzun vadede bu durum, İran’ın bu ülkeye yaptığı petrol dışı ihracatında azalmaya yol açabilecektir. Ancak Afganistan’ın yakıt ve elektrik başta olmak üzere bazı stratejik malları ithal etme ihtiyacı ve Taliban’ın bu malları İran’dan ithal etmeye istekli olması, iki taraf arasındaki ticaretin devamını sağlayabilecektir. Bu bağlamda raporlar, Taliban ile İran arasında bir enerji satın alma anlaşması imzalandığını ve Taliban’ın İran’dan petrol ithal etmeye istekli olduğunu göstermektedir. Brişna Afganistan Devlet Elektrik Şirketi Sözcüsü Hikmetullah Nurzay; şirketin, İran’dan Afganistan’a 100 megavat elektrik ithal etmek için Tahran ile sözleşme imzaladığını bildirdi. Ayrıca Afganistan Ticaret ve Yatırım Odası (ACCI) Başkanı Tevekkül Ahmedyar “Afganistan, İran’dan petrol almaya hazır.” ifadelerini kullandı. Dolayısıyla Afganistan’a başta yakıt ve elektrik olmak üzere stratejik malların tedariki, İran için önemli bir fırsat sayılacaktır. Ancak uzun vadede, çöken ekonomi nedeniyle Afganistan’ın toplam talebinin azalmasının, İran’ın enerji ihracatını olumsuz etkileyebileceği unutulmamalıdır. Ayrıca İran on yıllardır milyonlarca Afgan mülteciyi ağırlamaktadır. Ancak Taliban’ın 15 Ağustos 2021 tarihinde iktidarı ele geçirmesinin ardından mültecilerle ilgili yeni bir durum ortaya çıktı. Bazı haberler, günde yaklaşık 5.000 Afgan’ın İran’a giriş yaptığını bildirmektedir. Mültecilere ev sahipliği yapmak, başlangıçta İran için ek bir maliyet yaratacak olsa da orta ve uzun vadede İran’ın iş gücüne değerli iş gücü eklenerek tarım ve inşaat gibi emek yoğun sektörlerin büyümesini kolaylaştıracaktır. Geçmişte yapılan çeşitli araştırmalar da İran’da Afgan iş gücünün varlığının İran ekonomisine faydalı olduğunu göstermiştir.

Sonuç olarak Afganistan’daki son gelişmelerin İran için kısa, orta ve uzun vadede ciddi sonuçlar doğurabilecek büyük fırsatlar ve zorluklar yarattığı görülmektedir. 2 Aralık 2021 tarihindeki İran sınır güçleri ile Taliban güçleri arasındaki sınır çatışması göz önüne alındığında iki ülke arasında hâkim olan güvenlik-siyasi ortamın, uzun vadeli iş birliği olanaklarını ortadan kaldırmaya neden olabileceği söylenebilir.