Bölgesel Gelişmeler Bağlamında İran’ın Drone Tatbikatı

Bölgesel Gelişmeler Bağlamında İran’ın Drone Tatbikatı
Yazı boyutunu buradan ayarlayabilirsiniz
Araştırmacı Hurşit Dingil

Durum Özeti

• 5 Ocak 2021 Salı günü başlatılan ve İran’ın yerli üretim insansız hava araçlarıyla (İHA) yaptığı geniş kapsamlı askerî tatbikat iki gün sürdü.

• Simnan’da düzenlenen askerî tatbikatta keşif, gözlem ve muharip sınıflarda yer alan (S)İHA’ların kullanıldığı duyuruldu.

• İran Ordusu Kara Kuvvetleri Komutanı General Kiyumers Haydari konuya ilişkin açıklamasında, 20 kilometreden 1.000 kilometreye kadar muhtelif hedefleri imha etme gücüne sahip olan ve radara yakalanmayan çeşitli sınıflarda İHA’ların gövde gösterisi yaptığını vurguladı.

• İran Ordusu Harekât Başkan Yardımcısı Amiral Mahmud Musevi, “İran ordusunun Kara, Hava ve Deniz kuvvetlerine ait yüzlerce İHA’sının yer aldığı tatbikatta, gerçeğe yakın savaş senaryoları uygulanacak.” ifadelerini kullandı.

• Ayrıca Musevi, iki gün boyunca havadan havaya füzeler kullanılarak hava hedeflerinin imha edilmesi, yer hedeflerinin nokta atışlı füzelerle vurulması ve intihar saldırıları gibi operasyonların yapılacağını kaydetti. Öte yandan Musevi, “Tatbikatın bu aşamasında, bazı insansız hava araçları, kara sınırları boyunca sabit ve hareketli hedeflere yönelik keşif operasyonlarını başarıyla gerçekleştirdi.” dedi.

• İran Genelkurmay Başkanı Muhammed Bakıri de “Ordumuz tetikte, eğer düşmanlarımız en ufak bir hata yaparsa silahlı kuvvetler şiddetli bir karşılık verecek.” açıklamasında bulundu.

Bağlam

• Askerî tatbikat ABD’nin, Kudüs Gücü Komutanı Kasım Süleymani’yi Irak’ta insansız hava araçlarıyla düzenlenen saldırıda öldürmesinin yıl dönümü olan 3 Ocak’tan hemen sonra icra edildi. Tatbikat, bölgede olası bir İran misillemesinin beklendiği ve aynı zamanda ABD Hava Kuvvetlerinin askerî etkinliğinin arttığı bir atmosferde gerçekleşti.

• Havadaki askerî etkinlik; yaklaşık 20 kadar USAF Boeing KC-135 Stratotankeri ile Keşif-Gözlem ve İstihbarat (ISR) uçağının yanı sıra ABD savaş uçaklarının (B-52H Bombardıman Uçağı) katılımıyla Irak başta olmak üzere Körfez’in genelinde artış göstermişti.

• Bunlara ek olarak İsrail denizaltısının da Hürmüz Boğazı’na doğru seyir hâlinde olduğu ileri sürülmüştü. Öte yandan Körfez’e gönderilen USS Georgia, nükleer kapasiteli Ohio sınıfı güdümlü füze denizaltısı ile USS Port Royal ve USS Philippine Sea güdümlü füze kruvazörleri Hürmüz Boğazı’nı geçti. USS Georgia 60 kişilik mürettebatıyla 154 akıllı Tomahawk seyir füzesini taşıyabilmektedir. Alçak irtifada uçabilen Tomahawk seyir füzelerinin 1.600 km menzili bulunmaktadır.

• İran Dışişleri Bakanı Cevad Zarif, ABD Başkanı Donald Trump’ın görevdeki son günlerinde İran’a saldırmak için bahane bulabileceğini ya da İsrail’in savaş çıkarmaya çalışabileceğini söyledi.

• Tüm bu gelişmelerin ortasında ismi açıklanmayan bir ABD Savunma Bakanlığı yetkilisi, USS Nimitz’in önümüzdeki günlerde bölgesel ortaklarıyla askerî tatbikatlara liderlik edeceğini söyledi. Yetkili, tatbikatın Bahreyn’de bulunan ABD Beşinci Filosunun operasyon bölgesinde gerçekleştirileceğini ileri sürdü.

• Diğer taraftan İran’ın düzenlediği drone tatbikatının ana unsuru olan insansız hava araçları modellerine bakılacak olursa öncelikli olarak maliyeti ucuz, basit yapıda, kısa ve orta mesafede uçuş kabiliyetlerini haiz modeller dikkat çekmektedir. İran’ın sahip olduğu bilinen insansız hava araçlarında ileri teknolojik özellikler görülmemekle birlikte hafif patlayıcı mühimmat yüklenebilen gözlem, keşif ve muharip sınıflarda yer alan yerli üretim İHA ve SİHA’lar ön plana çıkmaktadır.

• Bu modeller arasında İran’ın ilk insansız hava aracı Ebabil örnek gösterilebilir. Ebabil görece daha eski (1985) bir model insansız hava aracı olup İran’ın ilk yerli üretim İHA örneği olarak bilinmektedir. Ebabil daha çok keşif ve gözlem maksatlı kullanılırken Kasıf 1 ve Kasıf 2k gibi modellerin İran’ın vekil güçlerince; Yemen, Lübnan ve Suriye’de kullanıldığı kayıtlara geçmiştir. Ebabil ve türevi modelleri 30-40 kg patlayıcı taşıyabilmekte, ayrıca 60 ila 80 kg ağırlığıyla 3.000 metre irtifada yaklaşık 2 saat uçabilmektedir. 150 km menzili olduğu iddia edilmesine rağmen pratikte sağlıklı veri aktarımını 50 km’ye kadar gerçekleştirebildiği tespit edilmiştir.

• İkinci model Şahit-129, 2012’de duyurulmuş olup 12-24 saat arası uçuş yapabilmektedir. Üçüncü model Fotros da ilk defa 2013’te tanıtılmıştır ve uçuş süresi 16-30 saat arasında değişmektedir. Dördüncü model Saike-2 (Yıldırım) ise 2016’da geliştirilmiştir. Saike-2’nin de 16-24 saat arasında değişen bir uçuş süresi bulunmaktadır. Ayrıca bu modelin 2011 yılında İran tarafından düşürülerek ele geçirildiği iddia edilen Amerikan “RQ-170 Sentinel” tipi İHA’nın, tersine mühendislik yöntemleriyle silahlandırılmış bir modeli olduğu ileri sürülmektedir.

• Beşinci model Muhacir-6, 2018’de tanıtılmış olup Saike-2 ile aynı uçuş süresine sahiptir. Muhacir-6’nın, 40 kg ağırlığında mühimmat taşıyabildiği, akıllı bomba ve lazer güdümlü füze kullanabildiği iddia edilmektedir.

• Tatbikatta başarıyla test edildiği belirtilen İran yapımı Kerrar-III (Vurucu) “kamikaze drone”, GPS güdümlü silahlı insansız hava aracı modeli örneğidir. Kerrar-III yatay bir platformla fırlatılabilme ve alçak ve yüksek irtifada uçuş yapabilme kabiliyetlerine sahiptir.

• Ayrıca Kerrar-III, gemisavar füzeleri ve farklı sınıflarda güdümlü ya da akıllı mühimmatları da taşıyabilmektedir. Kerrar-III, Çin menşeli model uçaklarda kullanılan jet motorlarının güçlendirilmiş türevleriyle donatılmıştır. İddialara göre saatte 800-900 km hızla 1.000 km gidebilmekte, MK-82 bomba türünü taşıyabilmektedir. Bununla birlikte Kerrar-III kamikaze drone ve havadan havaya füze sınıfında yer alan Areş (Şimşek) isimli güdümlü füzeleri kullanabilmektedir.

• Öte yandan, (S)İHA’larla birlikte taşıdıkları patlayıcı mühimmatlar da önem arz etmektedir. İran’ın (S)İHA’larında kullanılan mühimmatlar genel itibarıyla Tufan güdümlü tanksavar (ATGM) füzesinden türetilmiş silahları içermektedir. Başta TV güdümlü olmak üzere manuel hedef vuruşu ile kullanılmaktadır. Envanterde Şafak, Sadid, Kâim, Elmas isimlerinde füze türevleri bulunmaktadır.

Analiz

• Zamanlamasına bakıldığında tatbikatın, ABD ve İsrail’in askerî etkinliğine karşı atılmış bir adım olduğu açıktır. Öyle ki tatbikatta yer alan askerî araçlar, mevcut kapasiteleri dâhilinde gemisavar güdümlü füze taşıyabilmektedir. Ayrıca havadan havaya füzeler ve kamikaze drone saldırısı ile hedef imhası, tatbikatın odak gündemini oluşturmaktadır. Bu durum, Körfez’de meydana gelebilecek olası hava destekli deniz kaynaklı saldırıları önlemek üzere bir hazırlık ve caydırıcılık oluşturmaya yönelik bir çalışma olarak değerlendirilebilir.

• Tatbikatın özellikle insansız hava araçları odağıyla gerçekleşmesi bilinen bir zafiyeti de vurgular niteliktedir. İran Hava Kuvvetlerinin geleneksel ve eski sistemlerden oluşan envanteri, olası bir saldırıya mevcut hava kapasitesiyle karşılık verilemeyeceğini göstermekte ve asimetrik bir tercih yapma ihtiyacını ortaya çıkarmaktadır.

• Asimetrik kapasiteye sahip insansız hava araçları, Körfez’de denizden düzenlenecek bir saldırıya hazırlık amacıyla doğru bir tercih olarak düşünülebilir. Ancak İran’ın mevcut insansız hava araçlarının kapasiteleri beklenen asimetrik etkiyi göstermeyebilir. Bunun en önemli nedeni İran’ın insansız hava araçlarının ileri teknolojik özelliklere sahip olmamasıdır. Zira İran’ın (S)İHA’ları otonom ve yapay zekâ temelli teknolojilerden yoksun olmakla birlikte elektro optik gözetleme ve hedef işaretleme fonksiyonları da taşımamaktadır. Diğer taraftan, İran insansız hava araçlarının bir diğer sorunu da uydu ile entegrasyondur. Her ne kadar İran, uydu iletişimini geliştirmek üzere adımlar atsa ve bazı askerî uydular başarıyla test edilip yörüngeye yerleştirilse de sağlıklı bağlantı ve etkin koordinasyonun zaman alacağı düşünülebilir.

• (S)İHA’larda kullanılan mühimmatların bağlantı/kontrol sorunları nedeniyle kısa mesafeden, manuel olarak hedefe gönderilmesi hassas vuruş oranını da düşürmektedir.

• İran insansız hava araçlarının avantajlı yanları da bulunmaktadır. Benzerlerine göre daha az maliyetli olup mobil ölçekte çeşitlerinin fazla olması, bölgesel çapta İran’ın, vekillerine İHA tedarik etmesini kolaylaştırabilmektedir.

• Bununla birlikte, (S)İHA’ların az maliyetli ve basit bir yapıda olması, İran’ın bölgesel vekillerinin türev modelleri hızlı ve kolay imal etmesine de imkân sağlayabilmektedir. Bölgesel çapta tedarik edilebilen (S)İHA kapasitesi, kabiliyetlerin mobil olarak kitlesel dağılımını sağlayıp olası hedef menzilleri kısaltabilecektir. Başka bir ifadeyle 1.000 km menzilde yer alan bir hedefe ulaşamayan (S)İHA’lar, hedefe yakın bir lokasyona transfer edilerek 50 km’de bile etkin olarak kullanılabilecektir. Bu durum olası hedefin uzaklığı sorununu da ortadan kaldırmaktadır. Bu da mevcut kısa menzilli (S)İHA’ların dezavantajını avantaja dönüştürebilmektedir.

• İran (S)İHA’larının modern olmaması, küçük ve basit bir yapıda tasarlanması gelişmiş hava savunma radarlarına yakalanmasını engelleyebilmektedir. Nitekim Patriot Hava Savunma Sistemleri ile korunan Suudi Arabistan ARAMCO Abkayk Petrol Tesislerine gerçekleştirilen saldırıda kullanılan türlerin, İran yapımı (S)İHA modellerinin türevi olduğu ileri sürülmektedir. Saldırıda hava savunma sistemleri, tesisleri koruyamamış tesiste patlama ve yangınlar meydana gelmiştir.