İran’da geçtiğimiz bir yıldır gündemde olan ve İran Devrim Muhafızları Ordusu (DMO) ile bağlantılı altı bankanın birleştirilmesine yönelik operasyon 20 Aralık 2020’de nihayetlendirildi. DMO’ya bağlı altı banka (Mehr Eqtesad Bank, Hekmat Bank, Ghavamin Bank, Ansar Bank ve Kosar Kredi Kurumu) bir kamu bankası olan Bank Sepah ile birleştirilmiş oldu. Birleştirme operasyonu ilk kez Mart 2019’da dillendirilmişti. Devrim Rehberi Hamenei’nin direktifi ile başlatılan bu operasyonun üç önemli amacı olduğu gözlemlenmektedir: (1) bankacılık sektöründe regülasyon süreçlerinde etkinliğin artırılması ve böylece daha şeffaf bir bankacılık sistemi, (2) bankacılık kesimindeki batık kredi oranının azaltılması ve (3) bankacılık kesiminde Merkez Bankası dışında verilen bankacılık lisansı uygulamasının sınırlandırılması.

DMO, İran ekonomisinde oldukça büyük bir ağırlığa sahiptir. DMO ile doğrudan ya da dolaylı bağlantılı çok sayıda şirket bulunmaktadır. Bu şirketler; inşaattan haberleşmeye, sağlıktan finansa birçok alanda faaliyet göstermektedir. İran’da bankacılık yapma lisansı kural olarak Merkez Bankası tarafından verilmekte ancak bazı finansal kurumlar, lisanslarını Merkez Bankası dışındaki resmî kurumlardan almaktadır. Bu tür banka ya da kredi kuruluşları, Merkez Bankası tarafından belirlenen bankacılık regülasyonlarına tabi değildir ve bu yüzden “informel” finans kurumları olarak nitelendirilmektedir. İnformel finans kurumları, ağırlıklı olarak ülkedeki güçlü siyasi aktörlerle bağlantılara sahiptir ve bu nedenle ekonomik kurallardan çok siyasi çıkarlar çerçevesinde faaliyette bulunmaktadır. Bu informel finans kurumlarının bazılarının DMO ile ciddi bağlantıları vardır.

Geçtiğimiz 10 yıllık dönemde DMO ile bağlantılı finans kurumları (informel bankalar), kullandırdıkları kredilerin geri dönüşünde ciddi sorunlar yaşadı. Yaptırımların bu bağlamda oldukça etkili olduğu söylenebilir. Bu finans kurumlarının ağırlıklı olarak reel sektörde faaliyette bulunan ve yine DMO ile ilişkili firmalara açtıkları kredilerin geri dönüşlerinde sorunlar yaşaması nedeniyle bilançolarındaki sorunlu kredilerde artış gözlemlendi. Bir başka şekilde ifade edilecek olursa ödenmeyen krediler arttıkça sorunlu kredilerin toplam bilanço içindeki payı giderek yükseldi ve bu oran, makul kabul edilen kritik düzeyin çok daha üzerine çıktı. Normal şartlarda bu oranda belirli bir kritik eşiği aşan bir finans kurumu, kırmızı katogoriye alınmakta ve bu kurumun ya iflası istenmekte (kapatılmakta) ya da bilançosu sağlıklı ve bu riskleri absorbe ederek eritebilecek büyüklükteki bir diğer banka ile birleştirilmektedir. Bu tür birleştirme operasyonlarında, bankacılık kesiminin fazla etkilenmemesi için Merkez Bankası riskli kredilerin bir kısmını üzerine almaktadır. İran’da riskliliği makul seviyenin üzerine çıkan bu altı finans kurumunun birleştirilmesi operasyonu, aslında bu şekilde okunabilir.

Birleştirme operasyonu kapsamında DMO’ya ait altı banka, İran’ın en eski ve en büyük bankası olan Bank Sepah bünyesine katıldı. Birleşme öncesi Bank Sepah’ın şube sayısı 1.600 iken birleşme sonrasında bu sayı yaklaşık üç kat artarak 4.500 oldu. Bunun yanında Bank Sepah’ın toplam çalışan sayısı birleşme öncesi 4.500 iken birleşme sonrasında yaklaşık on kat artarak 43.000 düzeyine ulaştı. Şube bankacılığının giderek önemini yitirdiği günümüzde, orta vadede bu şubelerden bir kısmının kapatılmasının gündeme gelmesi muhtemeldir. Bu operasyon, siyasi anlamda aslında Cumhurbaşkanı Ruhani’nin DMO’nun gücünü azaltma yönünde başarıya ulaşan girişimlerinden bir tanesi olarak da yorumlanabilir.