بازتاب تغییر کاربری ایاصوفیه در افکار عمومی ایران

بازتاب تغییر کاربری ایاصوفیه در افکار عمومی ایران
با فشار دادن دکمه های + و - می توانید اندازه فونت متن را تغییر دهید.

ایاصوفیه که با مصوبه هیئت دولت در تاریخ سوم آذر ١٣١٣ به موزه تبدیل شده بود، با حکم دادگاه عالی کشور در تاریخ ٢٠ تیر ١٣٩٩، تحت اختیار سازمان امور دیانت قرار گرفت تا بعد از این به عنوان یک مسجد نماز در آن برپا شود. بعد از اعلام این مصوبه، نزدیک به ٣٠ ارگان خبری در ایران از قبیل خبرگزاری ها، روزنامه ها و سایتهای اینترنتی این موضوع را با افکار عمومی در میان گذاردند. اخبار و تحلیلهای صورت گرفته در گزارشهای مذکور درباره مصوبه تغییر کاربری ایاصوفیه از موزه به مسجد را می توان در سه گروه مورد بررسی قرار داد: منتقدان، دارندگان رویکردی نسبتاً مثبت به موضوع و نیز مواردی که صرفاً به درج خبر اکتفا کرده اند.

ارگانهای خبری منتقد از تیترهایی همچون رشد اسلام گرایی، سنتز اسلامگرایی و ملیت گرایی و تضعیف جمهوریت و سکولاریسم در ترکیه استفاده کرده اند. به علاوه، انتقادات دولتها، اتحادیه ها و برخی نمایندگان کلیساهای ارتدوکس، ایالات متحده امریکا، اتحادیه اروپا و یونسکو و نیز شخصیتهای برجسته مانند عباس شومان از دانشگاه الازهر را در مطالبشان ذکر کرده اند. از جمله نوشته های انتقادی می توان به مطلب تورج اتابکی با عنوان «ایاصوفیه نمی تواند اردوغان را نجات دهد» اشاره کرد که در روزنامه اعتماد –نزدیک به جبهه اصلاحات- منتشر شده است. نویسنده در این مطلب بسیار طولانی، با رویکردی تقلیل گرایانه سعی داشته است تا تقریباً تمامی مشکلات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی موجود در ترکیه را به مصوبه ایاصوفیه ربط دهد. اتابکی ضمن مطرح کردن این موضوع که مصوبه مذکور بخشی از پروژه احیای امپراتوری عثمانی است، با رویکردی نئوعثمانگرایانه مصوبه را مورد ارزیابی قرار داده و تلاش کرده تا حضور ترکیه در عراق، سوریه و مسئله قبرس شمالی را به عنوان دلیلی بر این مدعی نشان دهد. اتابکی در بحث سیاست داخلی مصوبه نیز به شرایط دشوار اقتصادی و تأثیر شدید همه گیری کروناویروس بر صنعت گردشگری پرداخته و این موضوع را مطرح کرده که اردوغان همزمان با جدا شدن همراهان قدیمی اش،  برای به دست آوردن حمایت بخش محافظه کار جامعه ترکیه با حرکتی عوام گرایانه سعی در افزایش مشروعیت خود دارد. به اعتقاد اتابکی، مصوبه ایاصوفیه سرمایه گذاری ای کوتاه مدت از سوی دولت اردوغان برای افزایش تأثیرگذاری و مشروعیت است و تأثیرات فرهنگی این مصوبه برای ترکیه بسیار سنگین خواهد بود. او ضمن اشاره به اهمیت ایاصوفیه برای کلیساهای ارتدوکس تأکید کرده است که کلیساهای ارتدوکس یونان، روسیه و اوکراین نخواهند توانست با این موضوع کنار بیایند و این وضعیت به روابط ترکیه با این کشورها آسیب خواهند رساند.

ارگانهای خبری که نگاهی نسبتاً مثبت به مصوبه داشته اند، آن را با تیترهایی همچون شنیده شدن صدای اذان، تصمیم گیری درباره وضعیت ایاصوفیه مسأله داخلی ترکیه است و مصوبه قبلی تبدیل ایاصوفیه به موزه اشتباه بزرگی بود، پوشش داده اند. خبرگزاری ها و سایتهایی چون تسنیم، ایکنا، تابناک و ایران پرس در این رده بندی قرار می گیرند. خبرگزاری تسنیم، نزدیک به سپاه پاسداران انقلاب، با بیان این سخنان رئیس جمهور ترکیه در تیتر خبر خود که «نوع استفاده از ایاصوفیه به حاکمیت ترکیه مربوط است»، از سخنان وی نیز به عنوان تیتر میانی استفاده کرد: «جنبش ایاصوفیه نشانگر آزادی مسجدالاقصی است».

ارگانهای خبری گروه سوم تنها به نقل خبر از خبرگزاری آناتولی و اطلاع رسانی آن اکتفا کرده و از تیترهایی همچون «اردوغان دستور تبدیل ایاصوفیه به مسجد را امضا کرد» و «ایاصوفیه با امضای اردوغان مسجد شد» استفاده کرده اند. خبرگزاری ها و سایتهای خبری همچون مشرق نیوز، جماران نیوز، عصر ایران و میزان آنلاین با تیترهایی مشابه، این مصوبه را به اطلاع افکار عمومی ایران رسانده اند.

مصوبه تغییر کاربری ایاصوفیه از موزه به مسجد، در افکار عمومی ایران که از مؤلفه های گوناگونی تشکیل شده، باعث واکنشهای متفاوتی گشته است. آن بخشی که در طبقه بندی نخست قرار دارند، از آنجا که بیشتر نماینده بخش سکولار و ناسیونالیست هستند، مصوبه را هم امری ایدئولوژیک می دانند و هم آن را به عنوان عاملی ارزیابی می کنند که میدان نفوذ ترکیه در جغرافیای اسلام را گسترش خواهد داد و از این رو موضعی انتقادی نسبت به آن داشته اند. بخشی که در طبقه بندی دوم قرار دارند، کسانی هستند که به هویت دینی اهمیت می دهند، اما به دلیل نگرانی های فرقه ای، از مصوبه حمایتی نسبی داشته اند. گروه سوم نیز موضعی خنثی نسبت به مسأله داشته و آن را فقط به عنوان خبر منتشر ساخته اند.