هنوز فاجعه انسانی در ادلب بر اثر حملات جنایتکارانه رژیم اسد و متحدان ایرانی و روس خود به پایان نرسیده که نگرانی ها از وقوع یک فاجعه انسانی جدید در سراسر سوریه به ویژه شمال غربی آن بیش از پیش افزایش یافته است. علیرغم شیوع ویروس کرونا در ایران و رفت و آمد ایرانیان به سوریه، رژیم بعثی اسد همچنان اصرار دارد که هیچ مورد ابتلا به کرونا در کشور مشاهده نشده است. اگرچه شیوع این ویروس در سوریه در سطحی گسترده محقق نیست، اما مسلما موارد مثبتی از ابتلا به کرونا در این کشور وجود دارد.

تکذیب شیوع کرونا در سوریه علیرغم شیوع آن در ایران و کشورهای همسایه اگرچه با منش رژیم سازگاری دارد، اما باورش ممکن نیست. ادعای وزیر بهداشت را که دولت هیچ خبری را از شهروندان این کشور مخفی نخواهد کرد، نمی توان جدی گرفت، به ویژه اینکه مدیریت و پزشکان بیمارستانهای واقع در مناطق تحت کنترل رژیم از اظهار نظر در مورد شیوع کرونا در محل کار خود منع شده اند. رژیم اسد سعی می کند تا جایی که می تواند، حقایق را از مردم پنهان نگه دارد و با پوشاندن حقیقت، پنهان کاری و برخورد امنیتی با آن، صورت مسئله را پاک کند. دلیل این پنهان کاری نگرانی از واکنش مردم نیست، بلکه رژیم سعی دارد تا حد امکان از زیر بار سنگین مسئولیت مقابله با این ویروس شانه خالی کند.

بی توجهی رژیم اسد به خطرات ناشی از شیوع این ویروس اتفاق تازه ای نیست. به احتمال زیاد خود دولت اسد از آمار واقعی مبتلایان به بیماری خبر ندارد، چراکه به گفته سخنگوی سازمان بهداشت جهانی هیدن هالدورسون، این کشور احتمالا توانایی کافی برای کشف بیماری را ندارد. نظام سلامت در سوریه که قبل از جنگ با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می کرد، پس از نه سال جنگ ویرانگر، جز خرابه ای از آن باقی نمانده است. زیرساختها و امکانات بهداشتی در مناطق تحت کنترل رژیم فرسوده شده و علاوه بر کمبود پزشکان و کادر درمانی بر اثر جنگ، هیچ توجهی به بازسازی و مرمت و تجهیز آن نشده است. مناطق تحت کنترل مخالفان نیز از امکانات مطلوب بهداشتی برخوردار نیست. وانگهی رژیمی که بیمارستانها و مراکز بهداشتی را بمباران می کند و پزشکان را در زندانهایش زیر شکنجه به قتل می رساند، نمی توان از آن انتظار داشت به سلامتی شهروندانش وقعی بنهد و برای محافظت از جان آنها اقدامات مؤثری انجام دهد. شهروندان سوری کاملا آگاهند که جانشان برای رژیم هیچ ارزش ندارد و جهت پیشگیری از انتقال ویروس، خود باید مراقب باشند.

كشورهاي مختلف با درک این مسئله، پروازهای خود را به سوریه به حالت تعلیق درآوردند و افرادی که از آنجا آمده، در قرنطینه گذاشتند. خود ایران نیز روز ١١ اسفند برای پیشگیری از شیوع بیشتر ویروس کرونا، اعزام کاروانهای زیارتی را به عتبات سوریه تا پایان سال جاری لغو کرد.

ایران، سوریه و کرونا

ایران کانون کرونا و در صدر کشورهای مبتلا به این ویروس در خاورمیانه قرار دارد. پس از شیوع کرونا در این کشور، کشورهای متعددی از جمله کشورهای خلیج به علاوه عراق، لبنان، افغانستان، پاکستان و حتی کشورهایی در امریکای لاتین اعلام کردند که ویروس از ایران به آنها منتقل شده است. حضور نظامیان ایرانی، شبه نظامیان مورد حمایت ایران و زایران ایرانی در سوریه احتمال انتقال این ویروس به سوریه را تقویت می کند. ابتلای برخی فرماندهان سپاه به کرونا و مرگ تعدادی از آنها در شرایطی نامعلوم در سوریه، نگرانی ها را شدت می بخشد. همه این موارد باعث شد سؤالاتی در مورد شیوع این بیماری در سوریه مطرح شود که با رد این امر توسط رژیم اسد مواجه شده است.

با این حال، گزارشهای متعددی از شیوع کرونا در سوریه منتشر شده است. دیده بان حقوق بشر سوریه روز سه شنبه ١٠ مارس اعلام کرد که ٦٢ مورد ابتلا به کرونا در دمشق، حمص، لاذقیه و طرطوس و حماه ثبت شده که چند قربانی هم داشته است. مبتلایان به کرونا با شبه نظامیان ایران و عراق و زائران شیعی در ارتباط بودند. در گزارسهای بعدی دیده بان آمده که ٦ شبه نظامی ایرانی و ٢ شبه نظامی عراقی در منطقه میادین دیرالزور در قرنطینه هستند. اظهارات سخنگوی وزارت بهداشت پاکستان مبنی بر کشف ٦ مورد ابتلا به کرونا از افرادی که از سوریه بازگشتند، احتمال شیوع کرونا در سوریه را تقویت می کند. پاکستانی ها در سوریه بیشتر در قالب تیپ زینبیون به کشتار مردم سوریه اشتغال دارند. 

از طرفی دیگر، منابع میدانی از جان باختن ده ها نفر از اهالی دیرالزور، بوکمال و میادین یعنی مناطقی که نیروهای شبه نظامی شیعه در آنجا حضور دارند، خبر می دهند. بر اساس منابع نزدیک به مخالفان، تعدادی از شبه نظامیان ایران در بیمارستانهای لاذقیه و حماه در قرنطینه هستند و تعدادی از آنها جان باختند. گزارشهایی دیگر، خبر از اقدامات امنیتی بی سابقه ای در اطراف بیمارستان خمینی در منطقه زینبیه می دهند که شبه نظامیان ایران بیشتر در آنجا تحت درمان قرار می گیرند. ماه گذشته روسیه به نیروهایش توصیه کرد از نزدیک شدن به نیروهای ایران و شبه نظامیانش خودداری کنند. اگرچه این گزارشها تأیید نشده و نمی توان به کلی به آن اعتماد کرد، اما باید آن را جدی گرفت زیرا بدون شک در میان نیروهای ایرانی اعزام شده به سوریه، موارد مبتلا به کرونا وجود دارد.

نوشدارو پس از مرگ سهراب

پس از اینکه سازمان بهداشت جهانی، کرونا را بیماری همه گیر جهانی اعلام کرد، رژیم اسد مجبور شد از خود واکنش نشان دهد. در این راستا، روز ١٠ مارس، دولت بعثی اسد اقدامات پیشگیرانه ای را در دستور کار قرار داد و تدابیری را علیه کرونا در پیش گرفت. انتخابات نمایشی مجلس را که قرار بود ١٣ آوریل برگزار شود، به ٢٠ مه به تعویق انداخت. ورود افراد و گروه های توریستی و دینی از عراق و اردن به مدت یک ماه و از کشورهای دچار کرونا بدون ذکر نام ایران به مدت دو ماه متوقف کرد. نظارت بیشتری بر مرزها و ورودی های زمینی و هوایی اتخاذ، مدارس و دانشگاه را به مدت سه هفته تعطیل، فعالیتهای جمعی را متوقف و رستورانها و کافه ها را تعطیل کرد و زمان کار ادارات را کاهش داد. چند روز بعد، حرم زینب و رقیه در دمشق، به مدت سه هفته بسته شد. پس از بستن گذرگاه های مرزی از طرف کشورهای همسایه، ورود و خروج کلیه افراد از همه تابعیتها از دو گذرگاه بوکمال هم مرز با عراق و یانصیب هم مرز با اردن ممنوع اعلام شد. بعدها وزیر بهداشت از سفیر چین در دمشق درخواست اعزام یک تیم پزشکی از چین به سوریه برای رویارویی با ویروس کرونا را کرده است.

مطمئنا این تدابیر چنانچه پیش از این تاریخ گرفته می شد، می توانست مؤثر باشد، اما این نگرانی وجود دارد که اقدامات مذکور همچون نوشدارو پس از مرگ سهراب باشد. چراکه هواپیمای ماهان ایران نه تنها تا ١٠ مارس کماکان به فعالیت خود در انتقال نیرو و اسلحه به سوریه ادامه داد، بلکه روز دوشنبه ١٦ نیز یکی از هواپیماهای این شرکت در فرودگاه دمشق به زمین نشسست. در اوایل مارس جاری نیز صدها نفر از نیروهای حشد شعبی از طریق گذرگاه بوکمال وارد سوریه شدند. تردد نیروهای سپاه و شبه نظامیان ایران و عراق از طریق گذرگاه بوکمال علیرغم بسته شدن آن به روی غیرنظامیان همچنان ادامه دارد. اسد که بقایش در قدرت را مدیون ایران می داند، نمی تواند و احتمالا نمی خواهد جلوی ورود نظامیان و شبه نظامیان ایران را بگیرد. با این حال، چنانچه تدابیر اعلام شده با جدیت پیگیری شود، می توان نسبت به شیوع کمتر ویروس امیدوار بود.

از طرفی دیگر، اوضاع در مناطق تحت کنترل مخالفان نیز به شدت نگران کننده است. علاوه بر ویرانی و تخریب زیرساختها و مراکز بهداشتی در این مناطق بر اثر حملات بی رحمانه رژیم اسد و حامیان روس و ایرانی اش، هم اکنون صدها هزار نفر در مناطق مرزی در شرایط بسیار بدی به سر می برند و ده ها هزار نفر در اردوگاه های پر از جمعیت که هیچ امکانات مطلوبی ندارند، زندگی می کنند. هشتاد درصد مراکز بهداشتی در این مناطق ویران و یا تخریب شدند. مراکزی هم که هنوز به فعالیت خود ادامه می دهند، با شرایط بسیاری سختی و با امکانات حداقلی به معالجه و درمان می پردازند. این مناطق فاقد آزمایشگاه های کشف ویروس است و نمونه های مشکوک به ترکیه ارسال می شود. قرار است سازمان بهداشت جهانی در مناطق تحت کنترل مخالفان در ادلب و حلب تست کرونا بگیرد. چنانچه کرونا به اردوگاه های ادلب که صدها هزار نفر را در خود جای می دهند، منتقل شود، با فاجعه انسانی عمیقی روبرو خواهیم شد. لذا جامعه جهانی باید توجه ویژه ای به این مناطق داشته باشد.

سخنان پایانی

سوریه به دلیل تردد نظامیان، شبه نظامیان و زائران ایرانی و عراقی به آن، تخریب زیرساختهای بهداشتی و فقدان نظام سلامتی کارآمد و امکانات بهداشتی مناسب ممکن است در صدر کشورهای مبتلا به کرونا قرار بگیرد. پنهان کاری رژیم اسد باعث خواهد شد این ویروس بیشتر گسترش یابد و چه بسا در آینده نزدیک با آمار بالای مبتلایان مواجه شویم. رژیم جمهوری اسلامی نیز که بی لیاقتی خود را در مقابله با این بیماری نشان داد، با اصرار بر اعزام نیروهایش به سوریه، مردم این کشور را به کام مرگ می کشاند. چنانچه بیماری در سطحی گسترده شیوع یابد، رژیم فرصت طلب اسد طبق معمول سعی خواهد کرد از این فاجعه بهره ببرد. امروز هم لغو همه تحریمهای امریکا را خواستار شد و بعید نیست در قبال اعطای مجوز به سازمانهای بین المللی برای ورود به مناطق تحت کنترلش و مبارزه با بیماری، به دنبال گرفتن امتیازاتی باشد.