ارتش ایران نخستین رزمایش پهپادی خود را با حضور صدها فروند از پهپادهای بومی روزهای ١٦ و ١٧ دی ماه برگزار کرد. در این رزمایش نظامی که در سمنان برگزار شد، از پهپادهای شناسایی، مراقبتی و جنگنده بهره برده شده است. امیر کیومرث حیدری؛ فرمانده نیروی زمینی ارتش با اشاره به اینکه پهپادهایی از انواع مختلف مورد آزمایش قرار گرفتند، اظهار داشت که این پهپادها توانایی انهدام اهداف گوناگون با فاصله ٢٠-١٠٠٠ کیلومتری را دارند و در عین حال رادارگریز نیز هستند. دریادار محمود موسوی؛ معاون عملیات ارتش نیز با بیان اینکه در این رزمایش صدها پهپاد متعلق به نیروهای زمینی، هوایی و دریایی شرکت دارند و شرایط رزم واقعی تحقق می یابد، اعلام کرد که در طول رزمایش، عملیاتهای رزمی پهپادی شامل انهدام اهداف هوایی با استفاده از موشک هوا به هوا، انهدام اهداف زمینی با استفاده از بمبها و موشکهای نقطه زن و به کارگیری پهپادهای انتحاری انجام خواهد شد. موسوی پس از اتمام رزمایش گفت: برخی پهپادها عملیاتهای رهگیری اهداف ثابت و متحرک در طول مرزهای زمینی را با موفقیت انجام دادند. محمد باقری؛ رئیس ستاد کل نیروهای مسلح نیز "دشمنان" را تهدید کرد که اگر دچار کوچکترین خطایی شوند، نیروهای مسلح به شدت پاسخ آنها را خواهند داد.

در این رزمایش چه گذشت؟

این رزمایش پهپادی درست بعد از روز ١٤ دی ماه، یعنی سالگرد ترور قاسم سلیمانی توسط ایالات متحده برگزار شد. رزمایش در حالی برگزار شد که انتظار مقابله به مثل از طرف ایران می رفت و در عین حال، فعالیتهای نظامی نیروهای هوایی ایالات متحده آمریکا در منطقه افزایش یافت. اخیرا شاهد تشدید فعالیت نیروهای هوایی ایالات متحده با شرکت حدود ٢٠ "بوئینگ کی‌ سی-١٣٥ استراتوتانکر" و هواپیماهای شناسایی-مراقبت و جاسوسی و نیز "بمب افکن بی-٥٢ اچ" در کشورهای حوزه خلیج و در رأس آنها عراق بودیم. به علاوه، طبق ادعاها، زیردریایی اسرائیل نیز عازم تنگه هرمز شده است. از طرف دیگر، زیردریایی "یو اس اس جورجیا" به همراه ناوهای جنگی "یو اس اس پورت رویال" و "یو اس اس فیلیپین سی" از تنگه هرمز عبور کردند. "یو اس اس جورجیا" با ٦٠ خدمه خود، توان حمل ١٥٤ موشک کروز تاماهاوک را دارد. موشکهای کروز تاماهاوک که قابلیت پرواز در ارتفاعهای کم را دارند، دارای برد ١٦٠٠ کیلومتری هستند. در پی این اقدامات، جواد ظریف اظهار داشت که دونالد ترامپ در روزهای آخر مسئولیت خود، دنبال بهانه ای برای حمله به ایران است و اسرائیل برای آغاز جنگ تلاش می کند. در میانه تمامی این تحولات، یکی از مقامات وزارت دفاع آمریکا که نامش فاش نشد، اظهار داشت که "یو اس اس نیمیتز" در روزهای آتی به همراه هم پیمانان منطقه ای آمریکا، رهبری یک رزمایش نظامی را بر عهده خواهد داشت. این مقام مسئول عنوان کرد که رزمایش در منطقه عملیاتی ناوگان پنجم ایالات متحده که در بحرین قرار دارد، صورت خواهد گرفت.

بیشتر پهپادهای حاضر در رزمایش ارتش جمهوری اسلامی دارای هزینه پایین ساخت، ساختار ساده و قابلیت پرواز در فواصل کوتاه و متوسط هستند. اگرچه در این پهپادها آثار فناوری های پیشرفته ای دیده نمی شود، اما پهپادهای شناسایی، مراقبت و جنگنده بدون سرنشین و مسلحِ ساخت داخل که توانایی حمل مواد منفجره سبک را دارند، بیش از همه جلب توجه می کنند. در میان این مدلها می توان به ابابیل، اولین پهپاد ایرانی به عنوان نمونه اشاره کرد. ابابیل پهپادی قدیمی است و به عنوان اولین هواپیمای بدون سرنشین ساخت ایران شناخته می شود. در حالی که ابابیل بیشتر به منظور شناسایی و مراقبت مورد استفاده قرار می گیرد، اما مدلهایی از آن همچون قاصف ١ و قاصف ٢ از سوی نیروهای وابسته به ایران در یمن، لبنان و سوریه مورد استفاده قرار گرفته اند. ابابیل و انواع مدلهای آن قابلیت حمل ٣٠-٤٠ کیلوگرم مواد منفجره را دارند و نیز با وزن ٦٠-٨٠ کیلوگرمی خود در ارتفاع ٣٠٠٠ متری می توانند حدود ٢ ساعت پرواز کنند. به رغم آنکه ادعا شده ابابیل امکان پرواز تا فاصله ١٥٠ کیلومتر را دارد، اما در عمل ثابت شده که تا فاصله ٥٠ کیلومتری توانایی انتقال درست اطلاعات را دارد.

مدل دوم یعنی شاهد-١٢٩ که در سال ١٣٩١ از آن پرده برداری شد، دارای توانایی ١٢-٢٤ ساعت پرواز است. مدل سوم یعنی فُطرس نیز برای اولین بار در سال ١٣٩٢ عرضه شد و مي تواند به مدت ١٦-٣٠ پرواز کند. مدل چهارم یعنی صاعقه-٢ نیز که در سال ١٣٩٥ رونمایی شد، دارای قابلیت پرواز ١٦-٢٤ ساعت می باشد. همچنین ادعا شده که این مدل در واقع با استفاده از مهندسی معکوس پهپاد آمریکایی «RQ-170 Sentinel» که در سال ١٣٩٠ از سوی ایران سرنگون شد، مسلح گشته است. مدل پنجم یعنی مهاجر-٦ در سال ١٣٩٧ رونمایی شد و دارای مدت پروازی همسان با صاعقه-٢ است. مهاجر-٦ بنابر ادعاها توانایی حمل ٤٠ کیلوگرم مواد منفجره را داشته و امکان استفاده از بمبهای هوشمند و موشکهای هدایت شونده لیزری را دارد. پهپاد کرار-٣ که گفته شد در رزمایش با موفقیت مورد آزمایش قرار گرفته، نمونه ای است از پهپادهای انتحاری و دارای موشکهای هدایت شونده از طریق جی پی اس. این پهپاد از یک سطح افقی پرتاب می شود و دارای قابلیت پرواز در ارتفاعهای پست و بلند است. کرار-٣ توانایی حمل موشکهای ضد کشتی و بمبهای هدایت شونده یا هوشمند در کلاسهای مختلف را نیز دارد. بر اساس ادعاها، این پهپاد با سرعت ٨٠٠-٩٠٠ کیلومتر در ساعت می تواند ١٠٠٠ کیلومتر پرواز و بمب نوع "ام کا ٨٢" را حمل کند. به علاوه، کرار-٣ می تواند در نقش پهپاد انتحاری ایفای نقش کند و مجهز به موشک آرش (موشک هوا به هوا) نیز شود. از طرف دیگر، مهماتی که پهپادها حمل می کنند، دارای اهمیت هستند. مهمات به کار برده شده در پهپادهای ایرانی به طور کلی سلاحهایی هستند که از موشک هدایت شونده و ضد تانک طوفان تهیه شده اند. شفق، سدید، قائم و الماس از جمله موشکهای به کار گرفته در این رزمایش هستند.

تحلیل

نگاهی به زمان برگزاری رزمایش اخیر نشان می دهد که این رزمایش اقدامی است در برابر فعالیت نظامی ایالات متحده آمریکا و اسرائیل. ابزارهای مورد استفاده در رزمایش، در وضعیت و ظرفیت فعلی شان، قابلیت حمل موشکهای هدایت شونده ضد کشتی را دارند. علاوه بر این، نابودی هدفها با استفاده از موشکهای هوا به هوا و پهپادهای انتحاری، موضوع اصلی رزمایش بوده است. این وضعیت را می توان تلاشی برای کسب آمادگی و بازدارندگی جهت ممانعت از حملات احتمالی دارای منشأ دریایی و با حمایت هوایی در خلیج ارزیابی کرد. از طرفی دیگر، انجام رزمایش به ویژه با تمرکز بر هواپیماهای بدون سرنشین مؤید ضعف نیروی هوایی ایران است. موجودی نیروی هوایی ایران که شامل سیستمهای سنتی و قدیمی می شود، نشان از آن دارد که ایران در برابر یک حمله احتمالی و با استفاده از ظرفیت هوایی فعلی امکان پاسخگویی ندارد و نیاز است که از یک انتخاب نامتقارن بهره برده شود.

هواپیماهای بدون سرنشین که دارای ظرفیت نامتقارن هستند، می توانند به عنوان یک گزینه مناسب و با هدف داشتن آمادگی در برابر حملات دریایی در خلیج مورد استفاده قرار گیرند. اما این احتمال نیز وجود دارد که ظرفیت پهپادهای فعلی ایران به دلیل فقدان فناوری پیشرفته، آن تأثیر نامتقارن مورد انتظار را نشان ندهد. این پهپادها علاوه بر اینکه فاقد فناوری های پیشرفته و مبتنی بر هوش مصنوعی هستند، فاقد عملکرد نظارت الکترواپتیکی و علامت گذاری هدف نیز می باشند. از طرف دیگر، معضل دیگر هواپیماهای بدون سرنشین ایران هماهنگی با ماهواره است. اگرچه ایران در زمینه گسترش ارتباط ماهواره ای گامهایی برداشته و برخی ماهواره های نظامی با موفقیت آزمایش شده و در مدار قرار گرفته اند، اما برقراری ارتباط بدون مشکل و هماهنگی مؤثر زمانبر خواهد بود. به دلیل وجود مشکل در برقراری ارتباط و کنترل مهمات به کار رفته در پهپادها، گسیل کردن آنها به هدف از فاصله کوتاه باعث کاهش میزان اصابت هدف می گردد.

پهپادهای ایرانی دارای برخی مزایا نیز هستند. هزینه ساخت آنها نسبت به انواع مشابه خود کمتر است. ایران به دلیل تنوع این پهپادها، می تواند به راحتی آنها را در اختیار نیروهای مورد حمایت خود در منطقه قرار دهد. به علاوه، کم هزینه بودن پهپادها و ساختار ساده آنها باعث شده تا نیروهای تحت حمایت ایران در منطقه نیز مدلهای گرفته شده از آنها را به سرعت و به آسانی تولید کنند. دارا بودن پهپادهایی که می توانند در سطح منطقه ای تهیه شوند، باعث توزیع گسترده قابلیتها شده و فاصله هدفها را کاهش می دهد. به عبارت دیگر، پهپادهایی که امکان دسترسی به هدفی در فاصله ١٠٠٠ کیلومتری را ندارند، با انتقال به موقعیتی در نزدیکی هدف، در فاصله ای حتی ٥٠ کیلومتری نیز به شکلی مؤثر مورد استفاده قرار خواهند گرفت. این امر معضل دوری هدف احتمالی را مرتفع می سازد. این نیز عیب پهپادهای کوتاه برد را به یک امتیاز تبدیل می کند. مدرن نبودن پهپادهای ایرانی و طراحی آنها در ساختاری کوچک و ساده، باعث می شود تا مانع شناسایی از سوی رادارهای پیشرفته دفاع هوایی شود. کما اینکه ادعا شد که پهپادهای به کار رفته در حمله به تأسیسات نفتی بقیق آرامکوی عربستان سعودی که به وسیله سامانه دفاع موشکی پاتریوت مورد مراقبت بودند، از انواع پهپادهای ساخت ایران بودند. در حمله مذکور، سامانه دفاع موشکی قادر به مراقبت از تأسیسات نشد و در آن مکان، انفجارها و آتش سوزی هایی رخ داد.