حضور جنگجویان اجاره ای روسیه در کنار ارتش رسمی این کشور در جنگ داخلی سوریه در صف رژیم اسد، اخیرا توجه ناظران را به خود جلب کرده است. می توان نشانه های حضور جنگجویان اجاره ای روس در سوریه را حتی پیش از سال ٢٠١٥ که این کشور به طور رسمی در بحران سوریه دخالت کرد، نیز مشاهده نمود. اما روسیه تاکنون از پذیرش رسمی حضور چنین جنگجویانی خودداری کرده و کوشیده که این موضوع را پنهان نماید. معمولا جنگجویان اجاره ای به دلیل ایفای نقش در چارچوب شرکتهای نظامی خصوصی و فقدان سلسله مراتب نظامی نیروهای مسلح کشورهای جهان، در صورتی که در درگیریها کشته شوند، در میان تلفات کشورهای متبوع خود ثبت نمی شوند. به عبارت دیگر، جنگجویان اجاره ای به شکل قانونی و رسمی وجود خارجی ندارند.

وظیفه شرکتهای تأمین کننده جنگجویان اجاره ای عبارت از ارائه خدمات مشاوره ای در مناطق درگیری، تهیه مدارک و اسناد استراتژیک، آموزش نظامی پرسنل جوان و فعالیتهای حمل و نقل و ارتباطات مانند انتقال مهمات جنگی به مناطق درگیری و... است. این شرکتهای نظامی همچنین در بسیاری موارد وظیفه تأمین امنیت میادین انرژی واقع در مناطق جنگی را که توسط شرکتهای انرژی مورد بهره برداری قرار می گیرند، نیز برعهده دارند. شرکتهای نظامی خصوصی در برخی موارد نیز فعالیتهایی را که دولتها توانایی انجام آشکار آن را ندارند و یا مایل به انجام آن نیستند، برعهده می گیرند. شرکتهای نظامی خصوصی حقوق پرسنل خود را به شکلی مستقل از دولتها پرداخت می کنند. بدین علت، جنگجویان اجاره ای در مناطق درگیری نه به دنبال تحقق منافع کشورهای متبوع خود، بلکه به دنبال تأمین منافع شرکتهای خود هستند. به همین دلیل نیز شرکتهای نظامی خصوصی تلاش می کنند از ورود به درگیریهای نظامی مستقیم دوری نمایند. اما با توجه به جنگهایی که روسیه در آنها حضور دارد، این اصل صادق نیست.

حضور جنگجویان اجاره ای روسیه در سوریه اولین بار در سال ٢٠١٣ مطرح شد. شرکت نظامی خصوصی «لشکر اسلاو» (Slavonic Corps Limited) که در هنگ کنگ به ثبت رسیده است، در مرحله اول ٢٥٠ تا ٢٧٠ نفر را مأمور حفاظت از میادین و انبارهای نفتی دیرالزور کرده بود. این افراد زمانی که مجبور به شرکت در درگیریهای حمص شدند، به دلیل کمبود تجهیزات و امکانات تلفات سنگینی را متحمل شدند و بر اثر آن خاک سوریه را ترک کردند. اما با توجه به اینکه فعالیت این نوع شرکتها در روسیه قانونی شمرده نمی شود، فرماندهان و مدیران آنها پس از بازگشت به روسیه در سال ٢٠١٤، به اتهام تشکیل و عضویت در «سازمان مسلح غیرقانونی» بازداشت و تحت تعقیب قرار گرفتند.

البته احتمالا این بازداشتها در نتیجه برخی اختلافها میان دولت روسیه و این شرکتها بوده باشد. چراکه استفاده موفقیت آمیز از جنگجویان اجاره ای در تحولات بعدی مانند الحاق شبه جزیره کریمه، درگیریهای شرق اوکراین و درگیریهای صورت گرفته علیه دولت اوکراین نشان می دهد که این جنگجویان به ابزاری مهم در سیاست خارجی روسیه تبدیل شده اند. شرکت نظامی خصوصی "واگنر" که در سال ٢٠١٤ توسط دیمیتری اوتکین، یکی از مقامات سابق سازمان اطلاعات نظامی روسیه تأسیس شده بود، سربازان تحت امر خود را در پایگاه های متعلق به سازمان اطلاعات نظامی روسیه آموزش می داد.

شرکت واگنر که در اوکراین مأموریتهای موفقیت آمیزی به اجرا گذاشته بود، از سال ٢٠١٥ نیز وارد درگیریهای سوریه شد. در حالی طی سالهای ٢٠١٥ تا ٢٠١٧ میلادی، ٥ هزار نیروی نظامی رسمی ارتش روسیه در سوریه حضور داشتند که شمار جنگجویان اجاره ای این کشور نیز به ٣ هزار تن می رسید. بر اساس منابع اوکراینی شمار جنگجویان اجاره ای روس در سوریه نزدیک به ٥ هزار تن بوده است. شرکت واگنر که دارای روابطی نزدیک با کرملین است، دو وظیفه اصلی در سوریه داشت: یکی محافظت از منافع شرکتهای انرژی روسیه در سوریه و دیگری فراهم آوردن شرایط حضور غیررسمی روسیه در این مناطق با هدف به حداکثر رساندن منافع کرملین.

البته وظیفه شرکت واگنر تنها محدود به حفاظت از تأسیسات نفت و گاز سوریه نبود و این شرکت در عین حال مأموریت داشت تا در صورتی که موفق به باز گرداندن کنترل برخی میادین انرژی به رژیم سوریه شود، سهمی معادل یک چهارم منابع حاصله از این میادین را به دست آورد. جنگجویان اجاره ای پس از آن نیز در مأموریتهای اطلاعاتی و عملیاتی به کار گرفته شدند. این نیروها در نبردهای دیرالزور و پالمیرا به عنوان یگانهای کمکی رژیم اسد و در برخی عملیاتها نیز در خط مقدم نیروهای ویژه ارتش روسیه و رژیم اسد به ایفای نقش پرداختند که به همین دلیل نیز تلفات سنگینی متحمل شدند. گفته می شود ٣٠ درصد از جنگجویان اجاره ای روس در درگیریهای سوریه کشته شده اند. برخی منابع نیز بر اساس اطلاعات مستند به وزارت دفاع و سازمانهای اطلاعاتی روسیه، میزان تلفات جنگجویان اجاره ای این کشور را در حدود ٥٠ درصد اعلام کرده اند. بر این اساس تعداد پرسنل شرکت واگنر که در زمان تأسیس حدود ٧ هزار نفر بوده، هم اکنون با احتساب استعفاها و کشته شدگان، به حدود ٣٦٠٠ تن کاهش یافته است.

در دسامبر سال ٢٠١٧ شمار نظامیان رسمی روسیه در سوریه حدود ٢٥٠٠ تن بود. با اعلام رسمی خروج روسیه از سوریه، این میزان کمتر نیز شده است. روسیه اگرچه به کاهش شمار نظامیان رسمی خود در سوریه تصمیم گرفته، اما احتمالا برای عدم تضعیف موقعیت خود در این کشور، میزان حضور جنگجویان اجاره ای به عنوان نیروی زمینی خود در سوریه را افزایش داده باشد.

هیچ گونه اطلاعات مشخصی در مورد مکان استقرار و یا مناطق مأموریت جنگجویان اجاره ای روس در سوریه وجود ندارد. اما با توجه به روابط نزدیک اما مستقل شرکتهای نظامی خصوصی با کرملین، ارتباط این شرکتها با رژیم اسد و فعالیتهای پیشین این شرکتها به نظر می رسد که در مناطق دارای ذخایر نفت و گاز تحت کنترل رژیم سوریه و یا مناطقی که این رژیم درصدد تسلط بر آنهاست، حضور داشته باشند. به همین دلیل نیز می توان گفت مناطقی که جنگجویان اجاره ای روسیه در آنها حضور دارند، ثابت نیستند.

اگرچه جنگجویان اجاره ای که هویت آنها مخفی نگاه داشته می شود، برای تداوم حضور روسیه در سوریه مهم به شمار می روند، اما از سوی دیگر می توانند برای کرملین مشکلاتی به وجود آوردند. این گونه شرکتها به دلیل ماهیت نیمه مستقل و همکاری با رژیم اسد، از هزینه های کرملین در سوریه کاسته اند. همچنین به دلیل اینکه تلفات جنگجویان اجاره ای جزو تلفات رسمی نظامی روسیه ثبت نمی شود، از تأثیر منفی تلفات جنگ سوریه بر روی دولت روسیه در داخل و صحنه بین المللی جلوگیری می شود. در عین حال در صورتی که جنگجویان اجاره ای روسیه در نبردی شکست بخوردند، این شکست به حساب دولت روسیه نوشته نخواهد شد و ریسک درگیری مسکو با کشورهای ثالث را به حداقل خواهد رساند. در تحولات ٧ فوریه ٢٠١٨، اگرچه ٢٠٠ تا ٣٠٠ جنگجوی اجاره ای روسیه در نزدیکی دیرالزور در نتیجه حمله هوایی آمریکا کشته شدند، اما روسیه اعلام کرد که در این حمله هیچ سرباز روس جان خود را از دست نداده است.

از سوی دیگر پرسشهایی مبنی بر اینکه فعالیت این عناصر نظامی در سوریه تا چه حدی با منافع روسیه همخوانی دارد، نیز از دیگر چالشهای حضور چنین گروه هایی است. جنگجویان اجاره ای روسیه از هیچ گونه حمایت نظامی برخوردار نیستند. از اینرو هدفی آسان برای گروه های مقابل به شمار می روند. این موضوع نیز به معنای افزایش تلفات (غیر رسمی) روسیه در سوریه است. باید کاهش روحیه جنگندگی این نیروها به دلیل عدم برخورداری از حمایت دولتی را به این مشکلات نیز افزود.

در پایان می توان گفت که روسیه همانند تحولات اوکراین به استفاده از جنگجویان اجاره ای در جنگ سوریه نیز ادامه خواهد داد. حتی می توان گفت به دلیل تبدیل هرچه بیشتر بحران سوریه به جنگ نیابتی، روسیه از این پس به جنگجویان اجاره ای بیش از پیش نیاز خواهد داشت. روسیه به دلیل اینکه در سوریه به غیر از نیروی هوایی، حضور رسمی دیگری ندارد، برای حضور موثر در صحنه میدانی سوریه در کنار رژیم اسد و شبه نظامیان وابسته به ایران، به نیروهای زمینی دیگری که به مسکو وفادار باشند، نیاز دارد. احتمالا روسیه سعی خواهد کرد جهت رفع این نیاز، از جنگجویان اجاره ای استفاده نماید.