انتصاب های جدید ترامپ، واکنش ایران و سناریوهای احتمالی

انتصاب های جدید ترامپ، واکنش ایران و سناریوهای احتمالی
با فشار دادن دکمه های + و - می توانید اندازه فونت متن را تغییر دهید.
ایرام استانبول سلیمان گوندده

دونالد ترامپ که از ماه ژانویه ٢٠١٧ بر مسند ریاست جمهوری نشسته، شخصیتی جنجال برانگیز و تصمیمات و اقدامات او به ویژه تغییرات مکررش در تیم خود بحث برانگیز بوده است. وی در روزهای اخیر تغییرات دیگری انجام داد و افراد جدیدی را وارد تیم خود کرد. در این رابطه، قابل ­توجه­ ترین تصمیم ترامپ، برکناری رکس تیلرسون، وزیر امور خارجه و انتصاب مایک پومپئو، رئیس سیا، در روز سه ­شنبه ١٣ مارس بود. ترامپ در پیامی در توییتر خبر برکناری تیلرسون را اعلام کرد و تیلرسون زمانی که برای سفری رسمی خارج از کشور بود، از این تصمیم ترامپ مطلع شد. تیلرسون فقط پس از توییت ترامپ بود که از برکناری خود خبردار شد. ترامپ همچنین جینا هاسپل را جایگزین پومپئو کرد و بدین ترتیب برای نخستین بار در تاریخ این کشور یک زن ریاست سازمان سیا را به عهده می ­گیرد. سومین تغییر در کابینه ترامپ نیز در روز پنج ­شنبه، ٢٣ مارس، مجددا از طریق حساب توییتر اعلام شد. ترامپ، جان رابرت بولتون، سفیر سابق آمریکا در سازمان ملل را به جای مک­ مستر به عنوان مشاور امنیت ملی آمریکا منصوب کرد. هر سه شخصیت منصوب­ شده در ایالات متحده آمریکا شخصیتهایی بحث­ برانگیز هستند. برای مثال، ادعا شده است که در زمان سرپرستی هاسپل در بازداشتگاه سیا در تایلند، ابوزبیده و عبدالرحیم النشیری، از اعضای القاعده، مورد شکنجه قرار گرفته­ اند. در مورد دو فرد منصوب شده دیگر نیز ادعاهای مختلفی مطرح شده است. نقطه مشترک هر سه آنان گرایشات ضد ایرانی آنهاست. این مسئله هم در دنیا و هم در ایران باعث گمانه ­زنیهای بسیار در رابطه با سیاست آمریکا در قبال ایران شده است. بولتون که حامی گرایشات به ­شدت ضدایرانی ترامپ است، به عنوان یکی از مخالفان سرسخت توافق هسته­ ای سال ٢٠١٥ شناخته شده است. او نه تنها معتقد است که آمریکا باید هرچه سریعتر از این توافق خارج شود، بلکه خواهان اعمال فشار بیشر بر ایران است. در واقع، بولتون در مقاله ­ای در سال ٢٠١٥ در روزنامه نیویورک تایمز چنین تیتری را انتخاب کرده بود: "اگر می ­خواهید بمبهای ایران را متوقف کنید، ایران را بمباران کنید". بولتون علاوه بر این مقاله، در روزنامه ­های دیگر مانند لس آنجلس تایمز و گاردین نیز نظریات مشابهی را مطرح کرده است.

همانطور که انتظار می ­رفت ایران نیز در مقابل این انتصابها ساکت نمانده است. بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت خارجه ایران، درخصوص برکناری تیلرسون توسط ترامپ از اختلاف نظر بین ترامپ و تیلرسون درباره توافق هسته­ ای سخن گفت و اظهار داشت که "این تغییرات در کابینه ترامپ امر غیرمنتظره­ ای نیست و این تغییر و تحولات موضوع داخلی آمریکاست". وی همچنین افزود آنچه که برای ایران اهمیت دارد، رویکرد آمریکا در قبال ایران است و ایران طبق آن، مواضع خود را اتخاذ می­ کند. جواد ظریف، وزیر امور خارجه، نیز علت برکناری تیلرسون را اختلاف نظر میان تیلرسون و ترامپ در برخی موارد از جمله توافق هسته ­ای دانست. وی در حساب توییتری خود نوشت: "آمریکا در مقامی نیست که برای توافق هسته ­ای شرط و شروط بگذارد. ترامپ عادت به غیرقابل پیش‌بینی بودن دارد و به همین دلیل برای هر کسی که می‌خواهد با او تعامل کند، غیرقابل اعتماد است. اگر امضای آمریکا پای توافقها فقط ٤ یا ٨ سال اعتبار داشته باشد، دیگر کسی تمایل به توافق با کاخ سفید را نخواهد داشت." عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه ایران، نیز پس از نشست کمیسیون امنیت ملی در روز چهارشنبه ١٤ مارس، اظهار داشت که "در این نشست درباره احتمال خروج آمریکا از برجام نیز بحث شد. در واقع، آقای ترامپ چند روز پیش برای نیل به این هدف بود که وزیر امور خارجه خود را برکنار کرد." این اظهارات عراقچی حاکی از آن است که ایران نگران لغو توافق هسته­ ای است و انتظار چنین اقدامی از جانب آمریکا را دارد. یکی دیگر از شخصیتهای ایرانی که در روز برکناری تیلرسون، به آن واکنش نشان داد، حمید بعیدی­ نژاد، سفیر ایران در لندن، بود. وی در پیام توییتری خود اعلام داشت که تیلرسون نخستین وزیر امور خارجه­ ای است که از طریق توییتر از سمت خود برکنار شد و این روش اعلام تصمیمات ترامپ را مورد انتقاد قرار داد. اظهار نظر دیگر در این خصوص از سوی حسین نقوی حسینی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس مطرح شد. وی در گزارشی در روز جمعه، ١٦ مارس، به این نکته اشاره کرد که ترامپ برای زمینه ­سازی جهت خروج از توافق هسته­ ای چنین تصمیمی اتخاذ کرده است. او اضافه کرد که ایران برای رویارویی با هر سناریویی آمادگی دارد. حسن روحانی، رئیس جمهور ایران، به طور مستقیم اظهار نظری درباره این انتصابها نداشته است، اما ارزیابی خود از توافق هسته­ ای را که تلاشهای فراوانی برای امضای آن شده بود، بیان کرد. او در نشستی که روز یکشنبه، ٢٥ مارس، با جمعی از مسئولین داشت گفت: آمریکا در طول ١٤ ماه گذشته تلاش زیادی برای تضعیف و از بین بردن برجام انجام داده و تا امروز نتوانست در این زمینه کاری از پیش ببرد... برغم همه تبلیغات ایالات متحده علیه برجام، اکثریت قاطع کشورهای جهان و افکار عمومی دنیا، حق را به ایران می‌دهد و این موفقیت بسیار بزرگی برای سیاست خارجی ایران است.

نام بولتون نیز در ایران واکنشهای زیادی را برانگیخت. شهرت وی بیشتر به خاطر اظهارات ضدایرانی و ارتباط نزدیکش با سازمان مجاهدین خلق می­ باشد که در ایران به عنوان یک سازمان "تروریستی" مطرح است. از اینرو انتصاب وی در ایران بازتاب گسترده ای داشته است. عباسعلی کدخدایی، سخنگوی شورای نگهبان، با انتشار مطلبی در کانال تلگرامی خود نوشت: "بولتون، حامی آمریکایی "منافقین" عالی ترین پست سیاسی را در دولت تمامیت خواه ترامپ بدست آورد". امروز این سوال اساسی مطرح است که چرا یک سیاستمدار تندروی آمریکایی به پست حساسی گمارده می شود در حالی که مرتب با فرقه تروریستی رجوی نشست و برخاست داشته و از حامیان سرسخت این گروهک شناخته می شود. آیا می توان باور کرد اینها همه اتفاقی است؟" انتقاد دیگر علیه بولتون نیز از جانب علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی، مطرح شد. وی در بیانیه خود در روز یکشنبه، ٢٥ مارس، مانند کدخدایی به ارتباط بولتون با مجاهدین خلق اشاره کرد و گفت "برای یک کشور به ظاهر ابرقدرت مایه شرمساری است که مقام مسئول امنیت ملی آن حقوق بگیر یک فرقه تروریستی با سابقه کشتار ١٧ هزار نفر از شهروندان بیگناه ایران باشد". علاء‌الدین بروجردی، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی، در مصاحبه­ ای در روز شنبه، ٢٤ مارس، تلویحاً درباره موضع ایران در مقابل این اقدام ترامپ سخن گفت. او گفت برای خنثی سازی و بی­ اثر کردن اقدامات آمریکا، باید روابط با چین و روسیه، اعضای دائمی سازمان ملل، تقویت شود چراکه تقویت این ارتباطات به بی اثر و کم کردن اثر فشارهای آمریکا کمک خواهد کرد.

اشاره بروجردی به تقویت روابط با چین و روسیه در مقابل شرایط سخت مورد انتظار حاکی از آن است که ایران انتظار افزایش تحریمها علیه خود به همراه این انتصابها را دارد و از اینرو به دنبال راه چاره است. در حقیقت، اظهارات بهرام قاسمی درباره موضع­گیری ایران در قبال اقدامات ایالات متحده نیز نشان دهنده این عقیده است. علیرغم واکنشهای شدید مقامات ایرانی در رابطه با انتصابهای ترامپ، سکوت رهبر انقلاب، علی خامنه ­ای و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تاکنون قابل­ توجه بوده است. این سکوت را می ­توان اینگونه تفسیر کرد که ایران در حال ارزیابی سناریوهای احتمالی در مقابل تغییر و تحولات نگران ­کننده ایالات متحده است. ایران در سالهای اخیر با کاهش درآمد ملی مواجه بوده و به دلیل مخارج بالای عملیاتهای خارجی خود با مشکلاتی مواجه است و از اینرو برای رشد اقتصادی نیاز به سرمایه خارجی دارد. بنابر این تهدید به لغو توافق هسته­ ای شرایط بسیار سختی را برای ایران رقم خواهد زد. هرچقدر هم که مقامات ایرانی اظهار کنند که با خروج ایالات متحده از برجام، این توافق تداوم خواهد داشت، خروج آمریکا روی طرفهای اروپایی نیز تأثیرگذار خواهد بود. در واقع حتی پس از توافق هسته­ ای هم بسیاری از شرکتهای اروپایی به خاطر عدم اطمینان از موضع آمریکا درخصوص ایران از سرمایه ­گذاری در ایران امتناع ورزیدند. در روزهای اخیر نیز خبرهای مبنی بر خروج آمریکا از توافق هسته­ ای در تاریخ ١٢ می، زمان بازبینی توافق توسط ترامپ، روبه افزایش است. لغو توافق هسته ­ای در شرایط موجود می ­تواند منجر به چالشی بزرگ برای ایران شود. پیش­ بینی می­ شود در صورت لغو برجام، ایران پروژه هسته ­ای خود را از سر بگیرد. با توجه به رقابت تسلیحاتی در میان کشورهای منطقه و در رأس آنها عربستان سعودی این امر اجتناب­ ناپذیر است. چنین سناریویی بحران خاورمیانه را تشدید خواهد کرد. هرچند مشخص نیست بدترین حالت سناریو به وقوع خواهد پیوست یا خیر، ترامپ با انتصاب بولتون و پومپئو، کابینه ­ای مشابه "کابینه جنگ" تشکیل داده است. در روزهای آتی مشخص خواهد شد تهران که پیشتر اعلام کرده بود برای رویارویی با هر سناریویی آمادگی دارد، در مقابل این تغییر و تحولات چه اقداماتی اتخاذ خواهد کرد. در زمانی که بارقه ­های امید برای حل بحران سوریه به وجود آمده است، آمریکا با همراه ­سازی اسرائیل و متفقین خاورمیانه­ ای خود مانند عربستان سعودی و اتخاذ مواضعی سختگیرانه به صورت مستقیم یا غیرمستقیم، بحران جدیدی برای منطقه رقم خواهد زد. علائمی که از ایران دریافت می ­شود، نشان می ­دهد که ایران برای جلوگیری از وقوع بدترین سناریو درصدد افزایش رایزنیهای بین­ المللی و منطقه­ ای است. بدیهی است که اقدامات بعدی ترامپ و نتیجه ­بخش بودن تحولات ایران در روزهای آتی موضوع داغ بحثها خواهد بود.

مقالات دیگر