ظریف به دنبال چیست؟
روابط ترکیه-ایران در روزهای اخیر شاهد یک بحران ساختگی بوده است. این بحران در ظاهر با واکنش به شعری مشهور در ایران و آذربایجان که از سوی رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه در رژه پیروزی ١٠ دسامبر در باکو خوانده شد، آغاز گردید. با شنیدن این شعر، ملی گرایان فارس ادعا کردند که اردوغان با ذکر نام رود ارس و جدایی تحمیلی و ناخواسته، تمامیت ارضی ایران را مورد هدف قرار داده است. از آنجایی که مخالفت این قشر با غیرخودی ها به ویژه با ترکها، ترکیه و آذربایجان شناخته شده است، واکنش آنها نیز زیاد جدی گرفته نشد. ولی یک روز بعد، محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران به شکلی مغایر با اصول دیپلماتیک و رعایت حداقل احترام، با انتشار یک پیام توئیتری به زبان فارسی چنین نوشت: "به اردوغان نگفته بودند شعری که به غلط در باکو خواند، مربوط به جدایی قهری مناطق شمالی ارس از سرزمین مادریشان ایران است! آیا او نفهمید که علیه حاکمیت جمهوری آذربایجان سخن گفته است؟ هیچ کس نمی تواند درباره آذربایجان عزیز ما صحبت کند." در پی این امر، معنی عامیانه کلمه "غلط" در زبان فارسی که در مفهوم فحش و ناسزا در ایران به کار می رود، در این کشور به طور فراوان مورد استفاده قرار گرفت و در صفحات اجتماعی ترند شد.
هنوز هم جای بسی سؤال و تعجب است که چرا ظریف، یکی از باتجربه ترین دیپلماتهای پرورش یافته جمهوری اسلامی، رهبر مهمترین همسایه ایران را با نادیده گرفتن حداقل حسن نیت و قوانین کنوانسیونهای دیپلماتیک مورد هدف قرار داد. او پس از آن در مورد موضوع هیچ سخنی نگفت. این در حالی است که کسانی که حوادث ایران را از نزدیک پیگیری می کنند، شاهد ناراحتی برخی از ملی گرایان فارس اطراف ظریف طی دو ماه اخیر بودند.
پس از سوء مدیریت بحران قره باغ در ایران، برداشتهای غلط از تحولات رخ داده و سیاست یک بام و دو هوا، خامنه ای رهبر این کشور با تأکید شدید گفت: "سرزمینهای اشغال شده آذربایجان همه باید آزاد شوند." ذکر کلمه "همه" برای ظریف و تیمش که سعی داشتند به نوعی سیاست موازنه بین باکو و ایروان را در پیش بگیرند، در حکم آب سردی بود که بر پیکرشان ریخته شد. علیرغم این اظهارات خامنه ای که از نظر قانون اساسی و دینی، مقام اول کشور محسوب می شود، استفاده چهره های نزدیک به جواد ظریف از جملاتی نظیر "کاش به شکلی آشکار در حمایت از ارمنستان وارد جنگ می شدیم" نشان می دهد که رگ ملی گرایی در این افراد به حدی قوی است که می تواند حتی در صورت لزوم، رهنمودهای عالی ترین مقام کشور را نیز نادیده بگیرد. عدم هضم این مسأله و خشم ناشی از آن تا حدی است که سفر جیحون بایرام اف، وزیر امور خارجه جمهوری آذربایجان به تهران قبل از برگزاری مراسم رژه پیروزی و ملاقات وی با بسیاری از مقامات ایرانی و دادن اطمینان خاطر به آنها و همچنین پیشنهاد اردوغان برای تشکیل یک پلتفرم برای همکاری شش کشور منطقه هم، نتوانست هیستری این کشور را آرام کند.
موج ملی گرایی آغاز شده توسط جواد ظریف در کوتاه مدت در مجلس این کشور نیز انعکاس یافت و ٢٢٥ نماینده با صدور بیانیه ای، مداخله در امور داخلی ایران را محکوم کردند. اظهارات محمود احمدی بیغش نیز فاجعه آمیز بود. وی با ادعا به اینکه نقش اردوغان در ترور دانشمندان هسته ای ایران به ویژه فخری زاده کمتر از نقش نتانیاهو نیست، از تحریمهای پیش بینی شده آمریکا و اتحادیه اروپا علیه ترکیه اعلام حمایت کرد. مطبوعات ایران نیز مطابق آنچه انتظار می رفت، به وظیفه خود عمل کردند و تیتر اصلی خود را به کاریکاتورها و عکسهای خارج از عرف دیپلماتیک اردوغان اختصاص دادند.
طبق اظهارات برخی مقامات ایرانی، دلیل این خشم علیه ترکیه که مهمترین کانال تجارت خارجی این کشور در دوران تحریم با جهان خارج به شمار می رود، مشخص نیست. از سوی دیگر، بسیاری از ملی گرایانِ فارسِ مقیم خارج از ایران نیز از ظریف انتقاد کرده و اظهار داشتند که این شعر همانند ترانه آیریلیق، شعری بسیار رایج و زبانزد در بین مردم است و اینکه شعر هیچ جنبه ضد ایرانی ندارد، همه اینها نشان می دهد که تنها انگیزه ظریف، ملی گرایی نبوده است. تنها امید دولت روحانی در حالی که کمتر از یک سال به انتخابات باقی مانده، این است که دولت بایدن به توافق هسته ای باز گردد و اقتصادِ در حال فروپاشی ایران نجات پیدا کند. جواد ظریف یکی از نامزدهای آینده ریاست جمهوری دولت روحانی است که پس از هر جلسه کابینه، بر روی بایدن و توافق هسته ای تأکید دارد. باز هم ادعاهایی مبنی بر آغاز مذاکرات مقدماتی طرفین از طریق عمان وجود دارد. طبق برخی ارزیابی ها، ظریف از طریق مخالفت با اردوغان، به برخی قدرتهای مخالف با ترکیه و در رأس آنها حکومت بایدن پیام ارسال کرده و از واشنگتن انتظار حمایت در روند انتخابات آینده را دارد.
به طور خلاصه، همانطور که همواره تأکید می شود، روابط ترکیه و ایران دارای ویژگی های خاص خود است و ضربه ای که برخی مسئولان موقعیت نشناس می توانند به آن وارد کنند، محدود است. اظهارات خونسردانه روحانی، رئیس جمهور ایران در ١٤ دسامبر برای آرام کردن بحران، نشان دهنده اهمیتی است که تهران به روابط خود با تركیه قایل است. در حالی که کانالهای ارتباطی بین دو کشور بسیار متنوع و گسترده است، بدیهی است که سازماندهی کمپین از طریق رسانه ها یا توهمات و هذیانهای برخی نمایندگان به نفع هر دو کشور نخواهد بود.
این یادداشت بار نخست روز پنجشنبه ١٧ دسامبر ٢٠٢٠ در وبسایت فارسی صدا و سیمای ترکیه (TRT) منتشر شده است.
https://www.trt.net.tr/persian/brnmh-h/2020/12/17/zryf-bh-dnbl-chyst-1546990
