ده ها گروه حشد شعبى از سه جریان اصلی تشکیل می شوند: پیروان مرجعیت، پیروان ولایت فقیه (ایران) و پیروان صدر. در نتیجه اختلاف میان مرجعیتهای این گروه ها، بین خود آنها نیز اختلاف وجود دارد. اما همانطور که تاکنون مرجعیتهایشان تلاش کردند موارد اختلافی خود را به رسانه ها و عموم مردم نکشانند، پیروان آنها در حشد نیز مکلف بودند از این رویه تبعیت کنند. ولی گذشت بیش از یک ماه و نیم از کشته شدن المهندس و تعیین نکردن جانشینی برای او نشان از جدی تر شدن اختلاف آنها دارد. سرانجام در روز بیستم ماه جاری خبرگزاری عراقی (واع) با اشاره به اظهارات ابوعلی البصری معاون جانشین رئیس حشد شعبی مبنی بر انتخاب "ابوفدک" به جانشینی المهندس توسط "هیئت حشد شعبی"، اعلام کرد که ظرف دو روز حکم وی به امضای فرمانده کل قوا خواهد رسید.

"هیئت حشد شعبی" که البصری از آن سخن گفت، علاوه بر او شامل خود ابوفدک، ابومنتظر الحسينی، ابوايمان الباهلی، ابوآلاء الولائی و ليث الخزعلی می باشد که همه از جریان پیرو ولایت فقیه هستند. در حقیقت سران حشد به توافق نرسیده بودند، ولی با توجه به اینکه نخست وزیر جدید ظرف چند روز آینده، کابینه خود را به پارلمان معرفی خواهد کرد و دولت جدید تشکیل خواهد شد، "عادل عبدالمهدی" دیگر فرمانده کل قوا نخواهد بود و نگرانی هایی نسبت به عملکرد فرمانده جدید "محمد العلاوی" وجود دارد. از اینرو، هیئت حشد، پس از رایزنی با تهران و حسن نصرالله، ابوفدک را انتخاب کرد تا عبدالمهدی پیش از ترک پست خود حکمش را صادر نماید.

طولی نکشید که خط پیرو مرجعیت شامل گروه های امام علی، العباس، علی اكبر و انصار المرجعيه، طی بیانیه ای اعتراض خود را نسبت به این اقدام اعلام کرد. بر اساس برخی گزارشها، نمایندگان مرجعیت به رئیس حشد شعبی گفتند که چنانچه بر تعیین ابوفدک اصرار داشته باشد، مشروعیت را از حشد سلب خواهند کرد، چراکه حشد با فتوای مرجعیت تأسیس شده بود. "سرایا السلام"؛ پیروان صدر نیز از این تصمیم ناراضی هستند، ولی ظاهرا به اعلام موضع پیروان مرجعیت اکتفا کردند. دو روز بعد، "کتائب حزب الله" که ابوفدک از فرماندهان آن بود، از انتخابش حمایت کرد. اما با گذشت چند روز، نه از طرف رئیس حشد شعبی و نه از طرف فرمانده کل قوا، چیزی در این خصوص اعلام نشد.

ساختار حشد شعبی با توجه به اینکه همچنان دچار تغییر و تحول می شود، هنوز برای رسانه ها درست جا نیفتاده و غالبا هنگام سخن از آن، با اشتباهاتی مواجه می شویم و به این دلیل حتی سمت المهندس به طور دقیق برای رسانه ها شناخته شده نیست.

ابومهدی المهندس که بود؟

جمال جعفر آل ابراهیم معروف به ابومهدی المهندس متولد سال ١٩٥٤ در شهر بصره، در دهه هفتاد قرن گذشته وارد تشکیلات حزب الدعوه شد و به فعالیت علیه نظام عراق پرداخت. او از اولین روزهای پیروزی انقلاب ١٩٧٩ ایران به آن پیوست و تا پیش از تأسیس حزب الله لبنان مهمترین مجری عملیات برون مرزی ایران بود. در پی عملیاتهای پیاپی در کویت، در سال ١٩٨٤ از طرف دادگاه آن کشور محکوم به اعدام شد و توسط پلیس بین الملل تحت تعقیب قرار گرفت. از آن به بعد، در ایران مستقر و از فرماندهان سپاه بدر شد.

پس از اشغال عراق توسط آمریکا در سال ٢٠٠٣، نقشهای متعددی به نفع ایران ایفا کرد. ولی با توجه به اینکه از طرف آمریکا تحت تعقیب بود، بیشتر در سایه کار می کرد و یک چهره تلویزیونی نبود. پس از تشکیل حشد شعبی در سال ٢٠١٤، نوری المالکی با حمایت ایران خواست فرماندهی حشد را به عهده بگیرد، ولی در نتیجه مخالفت مرجعیت، به ناچار ابومهدی المهندس را انتخاب کرد، اما این بار با مخالفت آمریکا مواجه شد. سپس هادی العامری به عنوان رئیس و المهندس به عنوان دستیارش انتخاب شدند، ولی باز هم آمریکا اعتراض داشت. به این دلیل فالح الفیاض که مشاور امنیت ملی نیز بود، به عنوان رئیس حشد و المهندس جانشین او تعیین شدند. اگرچه ظاهرا الفیاض ریاست حشد را به عهده گرفت، اما عملا رئيس تام الاختیار حشد، المهندس بود. تا جایی که المهندس با فرمانده کل قوای وقت، یعنی نخست وزیر به اختلافات علنی می رسید و در انتقاد از وی، نامه علنی منتشر می ساخت.

المهنس در سال ٢٠١٩، انتشار نامه های تهدید آمیزی علیه نیروهای آمریکایی در عراق را که  با درخواست نوری المالکی در سال ٢٠١٤ برای کمک به عراق در جنگ با داعش به کشور آمده بودند، شروع کرد. در پی این بیانیه ها، اختلاف المهندس با رئیس حشد، فالح الفیاض بالا گرفت و علنی شد. برای حل این اختلافات در سپتامبر ٢٠١٩ ساختار جدیدی برای حشد در نظر گرفته شد. در ساختار جدید که با هدف کنترل رفتار فرماندهان حشد صورت گرفت، بخشهای از حشد منحل و بخشهای جدیدی تأسیس و اختیارات برخی از پستها محدود شد. در این راستا، پست نایب رئیس که مانند معاون وزیر به شمار می رفت، حذف شد و پست فرمانده ستاد حشد شعبی با اختیارات کمتری احداث و به المهندس واگذار شد. با وجود این تغییرات ظاهری، عملا چیزی تغییر نکرد و المهندس مرد قوى حشد باقى ماند.

سابقه المهندس، استقلال سیاسی و عدم دخالت در اختلافات داخلی، دوری از مسؤولیت در دستگاه های اجرایی غیرنظامی، عدم اتهام به سوء استفاده مالی و ویژگیهای شخصیتی به وی این امکان را داد تا تمامی گروه ها را -با وجود اختلافات میان آنها-، زیر چتر خود جمع کند. مسلما پیدا کردن جایگزینی با این ویژگیها کار آسانی نیست و اختلافاتی که سعی می شد پنهان باقی بماند، علنی خواهد شد.

ابوفدک کیست؟

عبدالعزيز المحمداوی معروف به ابوفدک، از فرماندهان در سایه حشد شعبی است. به این دلیل، اطلاعات کمی در مورد او وجود دارد. محمداوی متولد شهر العماره (میسان) در جنوب عراق است. در دهه هشتاد قرن گذشته جزو فرماندهان جوان سپاه بدر در ایران بود، سپس در دهه نود در "نیروهای داخل یا وزارت اطلاعات ایران" در منطقه مردابهای عراق واقع در جنوب اين كشور برای ایران فعالیت می کرد. پس از اشغال عراق نیز، در گروه های مسلح وابسته به ایران کار می کرد و یکی از فرماندهان کتائب حزب الله به شمار می رفت. شايان ذكر است كه این كتائب از زمان تأسیس معمولا فرمانده اصلی خود را اعلام نمی کند و به گونه ای این موضوع از اسرار شمرده می شود. به این جهت، در مورد فرمانده کل آن همیشه اختلاف نظر وجود دارد.

پس از ربوده شدن شکارچیان قطری در دسامبر ٢٠١٥ و اختلاف بر سر باج گرفته شده از قطر در قبال آزادی آنها، او از کتائب حزب الله خارج شد. اما با شروع موج اعتراضات جوانان عراق پنج ماه قبل، وی با توصیه قاسم سلیمانی به این کتائب بازگشت و فرمانده آن شد. اما ظاهرا در این اواخر به دلیل اختلافاتی که با "احمد محسن فرج الحمیداوی" (ابو حسین) بر سر فرماندهی کتائب پیدا کرد، "الحمیداوی" فرمانده کتائب شد و به محمداوی پستی در حشد واگذار شد. چند ماه قبل هنگام بمباران پایگاه حشد در شهر القائم توسط نیروهای آمریکایی، برادرش کشته شد.

یکی از معروفترین نامهای مستعار او "الخال" به معنای "دایی" می باشد. هرچند برخی معتقدند این نام متعلق به "كريم محسن الزيرجاوی" فرد دوم كتائب حزب الله است، اما به احتمال زیاد، "الخال" همان محمداوی است. در برخی از مناطق بغداد که نیروهای ناشناس به جوانان معترض حمله می کردند و آنها را می کشتند، گاهی عبارت "الخال از اینجا گذشت" یا "الخال اینجا بود" نوشته شد. هنگام تعرض به سفارت آمریکا نیز، نام "الخال" بر دیوار سفارت نوشته شد. اگر امریکا اطمینان حاصل کند که محمداوی "الخال" می باشد، احتمالا مورد هدف قرار خواهد گرفت. یک بار هم، اختلاف محمداوی با تیپ علي اكبر -یکی از گروه های پیرو مرجعیت- به مرز درگیری مسلحانه رسیدند که با دخالت نماینده مرجعیت اوضاع آرام شد.

نکته ای که در پایان باید به آن اشاره کرد، کنیه ای است که ابوفدک برای خود انتخاب کرده است. "فدک" طبق عقیده شیعیان نام بوستانی است که پیامبر به دخترش فاطمه بخشید و خلیفه اول به ناحق از او گرفت. این نام همیشه تداعی یک اختلاف تاریخی میان شیعیان و اهل سنت است. انتخاب این نام بیانگر طرز فکر محمدوای است. همه این موارد نشان می دهد که ابوفدک شخصیت جامعی ندارد و امکان ندارد مورد قبول همه گروه ها واقع شود.

این مقاله بار نخست روز ٦ مارس ٢٠٢٠ در خبرگزاری آناتولی منتشر شده است:

https://www.aa.com.tr/tr/analiz/hasdi-sabide-halef-belirsizligi/1756993