ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه بیستم آذرماه، نخست از سوریه و سپس از مصر و ترکیه دیدار کرد. سفر دوره ای پوتین به خاورمیانه در مرحله ای که مذاکرات صلح ژنو در مورد سوریه کماکان ادامه داشته و ترامپ نیز قدس را به عنوان پایتخت اسرائیل به رسمیت شناخته است، از اهمیت بسیاری برخوردار است.

پوتین در اولین مرحله از سفر خود به خاورمیانه در سخنانی که در پایگاه هوایی حمیمیم روسیه در سوریه ایراد کرد، گفت که نیروی هوایی روسیه مأموریت خود در سوریه را با موفقیت پشت سر گذاشته و موفق به نابودی تمامی گروه های تروریستی در این کشور شده و به همین دلیل نیز زمان خروج یگان­های نظامی روسیه از سوریه فرا رسیده است. پس از این اظهارات، وی با بشار اسد دیدار کرد.

به طور کلی می­توان اهداف پوتین از سفر به سوریه را به ترتیب زیر برشمرد: نخست؛ افزایش اعتبار روسیه در صحنۀ بین المللی با اعلام پیروزی در جنگ سوریه، دوم؛ اعلام حفظ پایگاه های نظامی روسیه در حمیمیم و طرطوس و تداوم حضور نیروهای مستشاری ارتش روسیه در سوریه و تبدیل شدن به قدرتی ماندگار در شرق مدیترانه، سوم؛ نشان دادن ادامۀ همکاری با رژیم اسد تا زمان دستیابی به صلحی پایدار در سوریه، چهارم؛ و در آخر دادن پیام مبنی بر اینکه زمان آغاز روند راه حل سیاسی در سوریه فرا رسیده است.

مصر دومین کشوری بود که پوتین در سفر دوره ای خود به خاورمیانه به آن رفت. پوتین پس از دیدار با عبدالفتاح سیسی، رئیس جمهور مصر، یک قرارداد جامع در حوزۀ انرژی هسته ای با این کشور به امضا رساند. بر اساس توافق امضا شده، روسیه تا سال ٢٠٢٦ میلادی چهار نیروگاه هسته ای در سواحل مدیترانۀ مصر تأسیس و سوخت مورد نیاز این نیروگاه ها را تأمین خواهد کرد. بدین ترتیب، روسیه همکاری طولانی مدت خود با مصر در زمینۀ فناوری استراتژیک هسته ای را آغاز کرد. استفادۀ روسیه از پایگاه های نظامی و همچنین حریم هوایی مصر یکی دیگر از موضوعاتی بود که در دیدار پوتین و سیسی بر سر آن مذاکره شد، چراکه روسیه به دنبال ایجاد دوره ای جدید در روابط دو کشور شبیه روابط استراتژیک سال‌های ١٩٥٠-١٩٧٠ میان مصر و اتحاد جماهیر شوروی بر اساس شرایط معاصر است. از سوی دیگر روسیه مایل نیست نفوذ خود در مدیترانه را محدود به سوریه کند. مسکو در صورت موفقیت در ایجاد روابط عمیق نظامی و فنی با مصر، نفوذ خود در منطقۀ مدیترانه را تا حد زیادی افزایش خواهد داد.

پوتین پس از مصر به ترکیه سفر و با رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور این کشور دیدار کرد. افزایش همکاری در حوزۀ انرژی، تقویت مناسبات دوجانبه، ادامۀ همکاری برای حل و فصل بحران سوریه و فعالیت مشترک به منظور ایجاد ثبات منطقه ای مهم‌ترین موضوعات دیدار اردوغان و پوتین را تشکیل داد. شایان ذکر است که عملیات احداث خط لولۀ انتقال گاز «جریان ترک» با امضای توافقنامه میان دو کشور در سال ٢٠١٦ آغاز شده است. همکاری دو طرف در این زمینه مهم بوده و ضامن تداوم گفتگوها میان ترکیه و روسیه و کاهش رقابت میان دو کشور است.

مسائل نظامی و فنی از دیگر موضوعات حایز اهمیت در روابط روسیه و ترکیه است. ترکیه از مدتی پیش مذاکره و گفتگو با روسیه را برای خرید سامانۀ دفاع هوایی «اس-٤٠٠» آغاز کرده است. آنکارا در کنار خرید سیستم دفاع هوایی اس-٤٠٠، خواستار انتقال فناوری مربوط به تولید این سامانه و حتی تولید مشترک آن در ترکیه است. روسیه اگرچه هیچ مانعی بر سر راه فروش پدافند اس-٤٠٠ به ترکیه نمی­بیند، اما اعلام کرده که در مورد انتقال فناوری ساخت این سیستم به ترکیه منافع استراتژیک خود را در نظر خواهد گرفت.

هدف دیگر پوتین از سفر به ترکیه، تبادل نظر در مورد روند مربوط به راه حل سیاسی برای بحران سوریه و تلاش­ها برای تدوین قانون اساسی جدید این کشور بود. روسیه خواستار این است که در صورت عدم موفقیت مذاکرات ژنو، همانند گذشته، مذاکرات صلح سوریه در چارچوب روند آستانه ادامه یابد.

علیرغم تحولات مثبت در روابط دو کشور، مسألۀ «پ. ی. د» به عنوان مشکلی میان ترکیه و روسیه همچنان ادامه دارد. ترکیه خواستار عدم حمایت روسیه از پ. ی. د است و نمی­خواهد این گروه تحت هیچ عنوانی وارد فرایند صلح در سوریه شود. آنکارا همچنین خواستار اعطای ضمانت از سوی مسکو در این دو مورد است. گروه پ. ی. د هم اکنون از حمایت کامل آمریکا برخوردار است و ترکیه تلاش می­کند مانع جلب حمایت روسیه از آن شود. اما روسیه از دادن ضمانت در مورد این گروه به ترکیه امتناع می­کند. مسکو با پیگیری این سیاست، می­خواهد قدرت چانه زنی خود را در قبال ترکیه بالا ببرد و آنکارا را به ادامۀ همکاری موجود وادار سازد. از سوی دیگر روسیه تلاش دارد با جلب نظر پ. ی. د، نفوذ خود بر روی این سازمان را افزایش دهد. به نظر روسیه، در صورت موفقیت در این موضوع، امکان ایجاد توافق میان دمشق و پ. ی. د آسان‌تر خواهد بود. افزایش نفوذ روسیه بر روی پ. ی. د اگرچه به معنی کاهش قدرت آمریکا در سوریه است، اما این موضوع خود می­تواند به یکی از بزرگترین موانع بر سر راه همکاری میان آنکارا و مسکو مبدل شود.

در پایان می­توان گفت که روسیه سعی دارد در میان مدت با تقویت روابط دوجانبۀ خود با کشورهای منطقه و ایفای نقشی فعال در فرایند صلح منطقه ای، در شرایطی که تحولات موجود علیه منافع آمریکا در جریان است، به یکی از بازیگران کلیدی در خاورمیانه تبدیل شود. تضعیف نقش آمریکا در منطقه، تجزیۀ ناتو با استفاده از ترکیه، تقویت موقعیت راهبردی روسیه در مدیترانه با استفاده از سوریه، تأمین امنیت نیروهای نظامی خود در سوریه با استفاده از مصر و مهار ترکیه نیز از اهداف بلند مدت مسکو در منطقه است.