اولویتهای بایدن و ایران

اولویتهای بایدن و ایران
با فشار دادن دکمه های + و - می توانید اندازه فونت متن را تغییر دهید.

بسیاری کنجکاوانه به دنبال یافتن پاسخ برای این پرسش هستند که پس از نهایی شدن نتایج بحث برانگیز انتخابات ریاست جمهوری در ایالات متحده آمریکا به نفع جو بایدن، نامزد دمکراتها، سیاست خارجی جدید واشنگتن چگونه شکل خواهد گرفت. همانطور که در طی مبارزات انتخاباتی نیز مشخص بود، رئیس جمهور جدید آمریکا، اگرچه برای مدتی مشغول برنامه های سیاسی داخلی خواهد بود، اما انتظار نمی رود این کشور که همچنان عنوان بزرگترین قدرت جهان را در اختیار دارد، رویکردی توأم با انزوا در سطح بین المللی در پیش بگیرد. بنابر این بعید نیست دولت بایدن در مسائل بین المللی که به دلیل همه‌ گیری بیماری کووید-١٩ در حاشیه قرار گرفته است، نقش فعالتری داشته باشد. در این مرحله، چندین موضوع اساسی باید مورد توجه قرار گیرد. نخست، رفتارهای دونالد ترامپ بیشتر محصول تلاش وی برای پاسخگویی به چالشهایی بود که در سطح جهانی شکل گرفت. به بیانی صریحتر، انگیزه اصلی ترامپ مقابله به چالشهای داخلی و خارجی ناشی از کاهش تدریجی سلطه جهانی ایالات متحده بود و در واقع، در پشت نگرش تهاجمی او نیز هدفی جز به حداکثر رساندن منافع ملی کشورش قابل تصور نبود. به همین منظور، ترامپ با شعار "نخست آمریکا"، از بروز تضاد با متحدان سنتی ایالات متحده، به ویژه کشورهای اتحادیه اروپا، واهمه ای به خود راه نداد و از گفتمانی استفاده کرد که چین را دولتی شیطان جلوه می داد و آن را بزرگترین تهدید برای آمریکا معرفی می کرد. به همین دلیل، انتخابات ایالات متحده توسط بسیاری از ناظران به عنوان تعارضی بین جهانی سازی و مخالفان آن تلقی شد.

بسیاری از کارشناسان معتقدند که بایدن و هریس، احتمالا به اصلاح روابط با متحدین سنتی آمریکا روی خواهند آورد. گفتمان آمریکا در مورد ناتو، حداقل در جلوی پرده تغییر خواهد یافت و مفاهیمی چون دموکراسی، حقوق بشر و تجارت آزاد که در دوران ترامپ به فراموشی سپرده شدند، بیشتر به گوش خواهد رسید. اما از آنجایی که انتخابات جدید، ریشه مسئله یعنی کاهش نسبی اقتدار آمریکا و پیشرفت آسیا و در رأس آن چین و هندوستان را تغییر نخواهد داد، تلاطمات جهانی و منطقه ‌ای همچنان ادامه خواهد یافت. دموکراتها می توانند گفتمان جدیدی ارائه دهند و ابزارهای پیچیده تری ایجاد کنند. دولت بایدن می داند که استفاده از ابزار نظامی، علاوه بر پرهزینه بودن، نمی تواند به صورت ریشه ای مشکلات را حل کند، استفاده از تحریم اقتصادی را که در دوره اوباما و ترامپ علیه ایران به اجرا گذاشته می‌ شد، انتخاب خواهد کرد.

در رابطه با سیاست منطقه ای دولت بایدن، نباید در رابطه با موضوع اسرائیل، انتظار تغییرات مهمی داشت. او با کشورهایی چون عربستان سعودی و مصر فاصله ‌اش را حفظ خواد کرد و در رابطه با ایران، در پی توافقی بر پایه برجام با این کشور خواهد بود. در حالی که مهمترین مشکل مصر در دوره جدید، ادامه نقض حقوق بشر پس از کودتای سال ٢٠١٣ و عدم اجرای روند دموکراتیک می باشد، محمد بن سلمان یکی از تأثیرگذارترین چهره‌ های عربستان سعودی، به دلیل قتل جمال خاشقچی روزنامه نگار سعودی که با محافل دموکرات دارای دوستی نزدیکی بود، با مشکلات جدی روبرو و در بسیاری از دادگاه های ایالات متحده، برای او پرونده تشکیل خواهد شد. از نظر تحلیلگران، کشوری که بیشترین سود از تغییر قدرت در کاخ سفید را خواهد داشت، ایران است. شکی نیست کشوری که به دلیل سیاست "فشار حداکثری" ترامپ هم از نظر اقتصادی و هم از نظر نظامی-سیاسی به ویژه پس از کشته شدن قاسم سلیمانی، در معرض آسیب جدی قرار گرفت، حداقل برای کوتاه مدت، نفس راحتی خواهد کشید. نشانه های این امر، در قیمت ارز نیز قابل مشاهده است. با اعلام پیروزی بایدن، طی چند ساعت، نرخ دلار از ٣٢ هزار تومان به ٢٥ هزار تومان کاهش پیدا کرد.

با این حال، بهبود جدی روابط آمریکا و ایران حداقل در دوره اول ریاست جمهور بایدن، بنا به دلایل بسیار امکان ناپذیر است. بایدن که در ابتدا باید گامهایی فوری برای رفع شکاف سیاسی داخلی در کشور و همچنین آسیبهای ناشی از پاندمی بردارد، در رابطه با سیاست خارجی نیز مطمئنا بازسازی ساختاری را جزو اولویتهای خود قرار خواهد داد. با این حال، از آنجایی که ایران وارد فضای انتخاباتی ریاست جمهوری می شود، بایدن برای انجام مذاکرات معنادار، منتظر انتخاب دولت جدید خواهد شد. موضع آتی رهبر جمهوری اسلامی که در مورد برخی مسائل، دولت ترامپ را به دموکراتها ترجیح می دهد، نیز در سیاست داخلی نقش تعیین کننده ‌ای ایفا خواهد کرد. خامنه ‌ای که تمام تلاش خود را برای جلوگیری از ایجاد فضایی شبیه فضای ایجاد شده پس از امضای برجام در سیاست داخلی به کار گرفته است، با قرار دادن کنترل مجلس و دستگاه قضایی به دست محافظه کاران، علاقه خود را برای انتخاب یک رئیس جمهور جوان و حزب اللهی در انتخابات پیش رو پنهان نمی کند. از سویی دیگر، اصلاح طلبان در تلاش انتخاب چهره‌ هایی نظیر ظریف برای کاندیداتوری انتخابات هستند که ارتباط خوبی با دموکراتها دارند.

در نتیجه، در شرایطی که دموکراتها نیز به اندازه جمهوری خواهان در زمینه فناوری موشکی و نفوذ منطقه ‌ای ایران حساسند، موضوعاتی نظیر حقوق بشر را نیز مد نظر قرار خواهند داد. با توجه به اظهارات برخی از مقامات ارشد دوره اوباما، مشخص است که اگرچه بازگشت به توافق هسته ای عامل مهمی است، ولی در رویکرد آنها در قبال ایران، چندان گرایشی به این امر دیده نمی شود. احتمال بازگشت دولت بایدن که ایران را از نظر اقتصادی و اجتماعی در جایگاه ضعیفی می بیند، به برجام بدون تغییر در برخی از جزئیات فنی توافق از جمله محدودیت زمانی ضعیف به نظر می رسد. از سوی دیگر، حتی اگر در مورد برجام توافقی حاصل شود، به دلیل امتناع ایران از نشستن پای میز مذاکره در زمینه تسلیحاتی و سیاستهای منطقه ای، ممکن است دولت جدید آمریکا دوباره تحریمهای تازه ای علیه ایران اعمال کند.


این یادداشت بار نخست روز شنبه ١٤ نوامبر ٢٠٢٠ در وبسایت فارسی صدا و سیمای ترکیه (TRT) منتشر شده است. 
https://www.trt.net.tr/persian/brnmh-h/2020/11/14/wlwythy-bydn-w-nqsh-an-dr-ayndh-yrn-1527719