با انتقال مرکز ثقل اقتصادی جهان به قاره آسیا، اکنون ٨٠ درصد از کل تقاضای جهانی انرژی به کشورهای منطقه به‌ ویژه چین اختصاص یافته است. در عین حال، تحول عظیمی نیز در عرصه لجستیک جهانی و تجارت دریایی در جریان است. به همین دلیل، ارسال و انتقال کالا و انرژی مانند نفت و گاز به کشورهای آسیایی امروزه به یکی از موضوعات مهم در جهان تبدیل شده است.

جمهوری اسلامی ایران با راه اندازی پروژه ‌های بندر جاسک و خط انتقال نفت خام از گوره تا جاسک گام مهمی در زمینه بهره ‌مندی از فرصتهای ایجاد شده در نتیجه این تحولات و همچنین دور زدن تنگه هرمز و کاهش اثرات منفی ناشی از تحریمهای آمریکا برداشت.

بزرگترین طرح انتقال نفت خام ایران

خط انتقال نفت خام از گوره به جاسک بزرگترین پروژه انتقال انرژی در تاریخ ایران به شمار می رود که با به بهره برداری رسیدن این طرح در ماه مه گذشته، نخستین روند انتقال نفت خام از طریق آن آغاز شد. بندر جاسک نیز به لحاظ موقعیت جغرافیایی ‌اش از اهمیت راهبردی برخوردار است. پیش‌ بینی می ‌شود این بندر که در نقطه اتصال خلیج و دریای عمان قرار دارد، منافع راهبردی را برای ایران در آینده به همراه خواهد داشت.

از سوی دیگر، ایران در راستای تقویت این خط انتقال نفت و شبکه ‌های اتصالی آن در حال رسیدگی به چاه ‌های نفتی در کارون غربی است. همچنین روند تأسیس مخزن نفتی عظیمی برای ذخیره نفت ادامه دارد. گفته می ‌شود که در وهله نخست، میزان ظرفیت این مخزن ١٠ میلیون بشکه و در ادامه نیز ٢٠ میلیون بشکه نفت خواهد بود. قابل یادآوری است که رسانه ‌های بین ‌المللی نیز گامهای ایران در این زمینه را از نزدیک پیگیری کرده و در گزارشهای متعدد به تأثیرات جهانی گامهای ایران در این زمینه پرداخته اند.

خط لوله هزار کیلومتری انتقال نفت خام گوره-جاسک یک پروژه بزرگ محسوب می ‌شود. به عبارتی، فاصله هوایی این پروژه به اندازه فاصله بین استانبول و دیاربکر است. نقطه آغاز خط لوله در تأسیسات نفتی گوره در استان بوشهر قرار دارد. نفت خام با عبور از ٥ تأسیسات پمپاژ نفت به تأسیسات نفتی کوه مبارک می ‌رسد. خط لوله انتقال نفت این پروژه با قطر ١٠٦ سانتی متر، دارای ظرفیت انتقال روزانه یک میلیون بشکه نفت خام است. با این پروژه، انتقال حدود نیمی از حجم صادرات نفت خام ایران امکان پذیر می‌ شود. هزینه این پروژه حدود ٢ میلیارد دلار برآورد شده و هرچند که به دلیل تحریمهای آمریکا رسما اعلام نشده است، گفته می‌ شود که ساخت هر دو پروژه با سند همکاری راهبردی 25 ساله ایران و چین ارتباط دارد.

این دو پروژه در کنار طرحهای سرمایه گذاری دارای برخی مزایای غیر اقتصادی و غیر مستقیم هستند. چراکه اهمیت سیاسی و ژئوپلیتیک این پروژه ‌ها بسیار زیاد است. ایران با راه اندازی کامل پروژه ‌ها، خطرات موجود در مسیرهای دریایی در خلیج و تنگه هرمز را به حداقل تقلیل خواهد داد. با توجه به احتمال ادامه تنش در منطقه خلیج، کشورهای آسیایی احتمالا ایران را برای واردات نفت خام خود ترجیح خواهند داد.

جزیره خارک، جزیره ای کوچک اما مهم

جزیره خارک که در جنوب غرب پایانه نفتی گوره قرار دارد، به دلیل نقش آن در صادرات نفت خام، دارای اهمیت زیادی برای ایران است. این جزیره از توابع استان بوشهر بوده و در فاصله ٢٥ کیلومتری ساحل قرار دارد. مساحت این جزیره در حدود ٢١.٣ کیلومتر مربع و تقریبا نصف جزیره بوزجا در استان چناق ‌قلعه است. بخش زیادی از نفت خام صادراتی ایران (نزدیک به ٩٠ درصد) از طریق تأسیسات موجود در بندر خارک در نفتکشها بارگیری می‌ شود. کشتی ‌های نفتکش با بارگیری نفت از خارک و عبور از تنگه هرمز راهی مقاصد نهایی خود می ‌شوند. فاصله میان جزیره خارک و تنگه هرمز نیز ٤٠٠ کیلومتر است.

جزیره خارک جزیره کوچکی است. طی سالهای ٢٠١٦-٢٠١٧ به دلیل برداشته شدن تحریمها، ایران روزانه در حدود دو میلیون بشکه نفت خام صادر می ‌کرد. پیش بینی می ‌شود با راه اندازی کامل خط لوله گوره-جاسک، ظرفیت بارگیری روزانه بندر جاسک به 1 میلیون بشکه در روز برسد. بارگیری نزدیک به نیمی از نفت صادراتی ایران از طریق بندر جاسک، باعث کاهش خطرات فنی، نظامی و سیاسی بخش صادرات نفت ایران خواهد شد.

کاهش ریسکهای عملیاتی و ژئوپلیتیکی

در شرایط عادی، روزانه بیش از ٢١ میلیون بشکه نفت خام از طریق تنگه هرمز راهی بازارهای جهانی می ‌شود. عبور چنین حجمی از نفت خام از طریق تنگه هرمز که یک تنگه نسبتا تنگ به شمار می ‌رود، دارای مخاطرات زیادی است. شاید حوادث مرتبط با برخورد نفتکشهای عبوری یکی از معمولی ترین نوع از این خطرات باشد.

کم عمقی نسبی آبهای منطقه و حجم و ابعاد عظیم نفتکشها باعث افزایش ریسکهای مرتبط با کشتیرانی در خلیج می شود. از سوی دیگر، به دلیل تنش میان کشورهای منطقه و کشورهای ثالث، در برخی مواقع نفتکشها مورد حمله قرار می ‌گیرند. آمریکا و ایران دارای نیروهای نظامی و کشتی ‌های جنگی زیادی در منطقه هستند و به دلیل تنش در روابط دو کشور، همواره احتمال وقوع درگیری وجود دارد. تنگه هرمز و جزیره خارک از لحاظ خطرات مربوط به حملات خرابکارانه دارای وضعیت شکننده ای هستند. با در نظر گرفتن ریسکهای مرتبط با کشتیرانی و دیگر خطرات موجود در منطقه، آغاز به کار خط لوله گوره جاسک می تواند مزیت زیادی برای ایران در پی داشته باشد. بدین ترتیب، ایران در بخش صادرات نفت خام، تخم مرغهای خود را در یک سبد قرار نداده و ریسکهای احتمالی را به حداقل خواهد رساند.

این یادداشت بار نخست روز ٢٧ جولای ٢٠٢١ در خبرگزاری آناتولی منتشر شده است.
https://www.aa.com.tr/fa/2315612