شکاف در حشد شعبی: پیامدها و احتمالات

 شکاف در حشد شعبی: پیامدها و احتمالات
با فشار دادن دکمه های + و - می توانید اندازه فونت متن را تغییر دهید.

نگاه کلی

  • اختلاف نظرهای موجود در درون حشد شعبی بعد از مرگ قاسم سلیمانی و ابومهدی المهندس بر اثر حمله ایالات متحده امریکا عمیق تر گشت.
     
  • گروه های شبه نظامی حشد شعبی نزدیک به آیت الله سیستانی یعنی تیپ رزمی امام علی، تیپ رزمی العباس، تیپ علی اکبر و انصار المرجعیه در بیانیه ای که سوم اسفند ١٣٩٨ منتشر شد، به شدت با انتصاب ابوفدک به جای المهندس مخالفت کردند. این گروه های شبه نظامی همچنین خواستار سازماندهی های جدید در مراتب اداری حشد شعبی شدند. با این حال، واکنشها و خواستهای آنها مورد قبول واقع نشدند.
     
  • ٢١ اسفندماه بعد از آنکه گروه های شبه نظامی حشد شعبی تحت حمایت ایران، به پایگاه تاجی حمله کردند، ایالات متحده امریکا در اقدامی متقابل این عناصر را در کربلا مورد هدف قرار داد. شبه نظامیان نزدیک به سیستانی نسبت به هر دو حمله واکنش تندی نشان دادند.
     
  • نمایندگان شبه نظامیان نزدیک به سیستانی، روز ٢٨ اسفندماه برای پیوستن کامل به ساختار ارتش با نجاح الشمری، وزیر دفاع عراق دیدار کردند. با این حال وزارت دفاع اعلام کرد که به دلایل مختلف در حال حاضر امکان پیوستن کامل وجود ندارد.
     
  • پافشاری های این چهار گروه نزدیک به سیستانی سرانجام نتیجه داد. در دستورالعملی که در ٣١ فروردین ماه امضا اما سوم اردیبهشت اعلام شد، این چهار گروه از نظر نظامی و اداری به صورت مستقیم وابسته به نخست وزیری گشتند.
     
  • گروه های مذکور در بیانیه ای مشترک به تاریخ چهارم اردیبهشت اعلام کردند که به طور رسمی زیر نظر نخست وزیری قرار گرفته و ابرازی امیدواری کرده اند که دیگر عناصر حشد شعبی نیز همین کار را انجام دهند.
     
  • در حالی که برخی گروه های تحت حمایت ایران، گروه های وابسته به سیستانی را متهم به خیانت کردند، این ادعا مطرح شد که این گروه ها برای جدا نشدن از حشد شعبی مورد تهدید واقع شده اند.
     
  • اواخر ماه آوریل و اوایل ماه مه، هادی العامری، فرمانده گردانهای بدر، بزرگترین گروه شبه نظامی وابسته به حشد شعبی، دیدارهایی برای باز گرداندن این گروه های جداشده از حشد شعبی تحت لوای سازمانی با نام «فرماندهی مشترک» انجام داد. البته بعداً مشخص شد که این دیدارها برای قانع ساختن گروه های جداشده ناموفق بوده است.
     

عملکرد حشد عتبات

  • حشد شعبی به عنوان یک ساختار نظامی ناهمگون، در کنار گروه های سنی و اقلیتها در اصل از سه جریان مختلف تشکیل شده است: گروه های شبه نظامی نزدیک به ایران، مقتدی صدر و سیستانی.
     
  • حشد شعبی بعد از آن شکل گرفت که آیت الله سیستانی فتوایی خطاب به تمام عراقیان مبنی بر تشکیل گروه های داوطلب برای جنگ برعلیه داعش صادر کرد. این فتوا مهمترین مستند دینی و ملی حشد شعبی به شمار می رود.
     
  • گروه های نزدیک به سیستانی، اگرچه در میدان جنگ با داعش مانند عملیات آزادسازی موصل حضور داشتند، اما در اصل برای حفاظت از آرامگاه های ائمه شیعه ایجاد گشته اند. از این نظر به عنوان «حشد عتبات» نیز شناخته می شوند. حشد عتبات در راستای خط مشی دینی و سیاسی سیستانی حرکت می کنند.
     
  • روند اختلاف این گروه های شبه نظامی نزدیک به سیستانی با گروه های شبه نظامی نزدیک به ایران به چند سال قبل باز می گردد. حشد عتبات یا مرجعیت شکایات خود از گروه های مورد حمایت ایران در زمینه های اداری، سیاسی، نظامی و اقتصادی را در موقعیتهای گوناگون به اطلاع دولت رسانده اند.
     
  • از همان آغاز شبه نظامیان مورد حمایت ایران در مقام تصمیم گیری در شورای حشد شعبی دست بالا را داشته اند. از این رو شبه نظامیان وابسته به سیستانی، به دفعات این موضوع را بر زبان آورده اند که به آنها اجازه داده نشده تا در هیئت اداری به شکلی عادلانه جایگاهی داشته باشند.
     
  • گروه های حشد عتبات از برنامه های سیاسی و نظامی فراملی گروه های شبه نظامی نزدیک به ایران ناراضی هستند. به عبارت دیگر، آنها مخالف ورود گروه های مورد حمایت ایران به جنگ داخلی سوریه و تنش میان ایران و ایالات متحده امریکا هستند. از این نظر اعتقاد دارند که امنیت ملی عراق در اولویت گروه های نزدیک به ایران قرار ندارد.
     
  • از این رو اقدام گروه های شبه نظامی طرفدار ایران در هدف قرار دادن معترضان به دولت را نقض امنیت ملی دانسته و آن را به شدت مورد انتقاد قرار دادند.
     
  • گروه های حشد مرجعیت، مخالف ورود منسوبان به گروه های شبه نظامی و نیز افرادی که با آنها پیوند عمیقی دارند، به عالم سیاست هستند. کما اینکه موضوع «الحاق کامل» حشد شعبی به ارتش ملی عراق را قبل از انتخابات سراسری ٢٠١٨ نیز بر زبان آوردند. گروه های حشد مرجعیت بر این باورند که دیگر گروه های عضو حشد شعبی، نام این سازمان را به عنوان اهرمی سیاسی مورد استفاده قرار می دهند.
     
  • گروه های نزدیک به سیستانی با ادعای اینکه از بودجه تخصیص داده شده به هیئت اداری حشد شعبی از سوی دولت، سهم کمی دارند، اعلام کرده اند که مجبور شده اند تا مستمری بسیاری از گروه های شبه نظامی را از محل صندوق قبور ائمه پرداخت کنند.
     
  • گروه های حشد مرجعیت، مخالف سازماندهی مجدد تحت لوای نام حشد شعبی هستند. به علاوه، آنها فعالیتهای حمل و نقل و تجارت فرامرزی بعضا غیر قانونیِ گروه های نزدیک به ایران در این سازمان را مورد انتقاد قرار داده می دهند.

    تحلیل
     
  • آنگونه که پیداست موضعگیری های نظامی-سیاسی حشد عتبات تا به امروز و نیز روند جدایی آنها نشانگر مواضع و دیدگاه های آیت الله سیستانی است. بدون شک این روند که بر «منافع ملی عراق» تأکید دارد، با چراغ سبز سیستانی شکل گرفته است. به عبارت دیگر، سیستانی بار دیگر نشان داده که راهبردهای نظامی، سیاسی و اقتصادی عناصر طرفدار ایران حشد شعبی را قبول ندارد.
     
  • روند جدایی این گروه های شبه نظامی را می توان به عنوان روند بازپس گیری «مشروعیت معنوی» از گروه های مورد حمایت ایران از طرف سیستانی مورد ارزیابی قرار داد. از این نظر محتمل است که گروه های مورد حمایت ایران در روزهای پیش رو وارد یک بحران مشروعیت تازه شوند و این بحران می تواند بازتابهایی منفی برای آنها در انتخابات آتی در پی داشته باشد.
     
  • دیدار هادی العامری با نمایندگان سیستانی و طرح پیشنهاد اداره مشترک هیئت حشد شعبی نشان می دهد که آنها متوجه اهمیت این بحران مشروعیت هستند.
     
  • اظهارات گروه های نزدیک به ایران مبنی بر اینکه حملات فزاینده داعش را امریکا سازماندهی می کند و نیز تأکید بر ناتوانی ارتش و اظهارات مبنی بر اینکه «تنها در صورتی می مانیم که مردم بخواهند»، این ادعاها را که آنها در جستجوی منابع مشروعیت جدید ملی هستند، تقویت می کند.
     
  • تأکید گروه های شبه نظامی طرفدار ایران در مراحل تجزیه و مراحل بعد از آن، بر منابع مشروعیت جدید، افزایش تهدیدهای آنها برعلیه روندهای سیاسی و تلاش برای هدایت روندهای سیاسی به مخالفت با امریکا موضوع مهم و حساسی است و نشان از آن دارد که با اینکه این گروه ها بخشی از توان خود را از دست داده اند، اما در تنش میان ایران و ایالات متحده هنوز بازیگر مهمی به شمار می روند.
     
  • جناح مورد حمایت ایران حشد شعبی بعد از المهندس از منظر اداری وارد بحران هماهنگی شده است. حشد مرجعیت که می خواست با استفاده از این وضعیت، حشد شعبی را به سوی خط مشی سیستانی بکشاند، بعدتر به سوی گزینه پیوست کامل به ارتش متمایل شد. همچنین با راه اندازی چالشی جدید، شبه نظامیان دیگر را نیز به اجرای این گزینه دعوت کرد. این دعوت نیز احتمال جدایی گروه های شبه نظامی بیشتری از حشد شعبی را افزایش داده است. از این رو برای حشد مرجعیت که نمی خواهد حشد شعبی در تنشهای منطقه ای به عنوان ابزار نامتقارن مطرح باشد، دوره بعد از المهندس به عنوان روندی مطرح است که می تواند طی آن قدرت مانور به دست آورد.

مقالات دیگر