همه پرسی خطرناك در عراق

همه پرسی خطرناك در عراق
با فشار دادن دکمه های + و - می توانید اندازه فونت متن را تغییر دهید.

شادمانی و امیدهایی كه در مردم منطقه پس از شروع "بهار عربی" به وجود آمده بود، امروز جای خود را به سرخوردگی و ناامیدی داده است. به ویژه با تبدیل شدن انقلاب سوریه به یك جنگ داخلی برای زورآزمایی قدرتها، منطقه شاهد یكی از خونبارترین قتل عامها در تاریخ خود گردید. به علاوه، در حالی كه فجایع تاریخی همچون جنگهای صلیبی و یا حملۀ مغول به دلیل تهاجم قدرتهای خارج از منطقه اتفاق افتاده بود، شرایط جاری به گونه ای رقم خورده كه به تعبیری می توان گفت هیچ قدرتی در منطقه باقی نمانده كه دستش به خون همسایه آغشته نشده باشد.

امروزه در حالی كه جنگ داخلی سوریه به میزان زیادی به پایان خود نزدیك شده و در شرایطی كه سناریوهای مختلف برای دوران پس از جنگ مورد بحث قرار گرفته است، شاهد ظهور علائم دیگری از بحران در منطقه هستیم. تصمیم حكومت اقلیم كردستان عراق برای برگزاری "همه پرسی استقلال" و تنش و حتی احتمال بروز درگیری كه این تصمیم می تواند به بار بیاورد، از جمله علائم این بحران است.

آرزوی كسب استقلال توسط دولت محلی به رهبری بارزانی پدیدۀ جدیدی نیست و چنین به نظر می رسد كه حد اقل بخشی از رهبران كرد عراقی شرایط داخلی و منطقه ای را برای برگزاری همه پرسی مناسب ارزیابی می نمایند. با نگاه به مسأله از نظر بارزانی و آرزوی تشكیل دولت ملّی، بهانۀ زیادی برای مخالفت با این همه پرسی باقی نمی ماند. در نتیجه ملّتی كه نزدیك به یكصد سال در پی كسب استقلال بوده، می خواهد سرنوشت خود را تعیین نماید و در تلاش است تا این كار را از طریق برگزاری همه پرسی كه راه حلی حقوقی و مسالمت آمیز و پذیرفته شده توسط جامعۀ جهانی است، انجام دهد.

واكنش آمریكا:  اقدام "بی موقع"

در این مرحله كشورهای مختلف در حال ابراز دیدگاه های خود نسبت به این همه پرسی هستند. در حالی كه ایران و تركیه غیر قابل قبول بودن این همه پرسی را بیان می دارند، مقامات اسرائیل و اردن حمایت خود را از این همه پرسی و كردستان مستقل اعلام كرده اند. انتظار می رود كشورهایی نظیر عربستان سعودی و امارات نیز در آیندۀ نزدیك، حمایت خود را از این فرآیند اعلام نمایند. بازیگران مؤثر همچون ایالات متحده و روسیه هرچند در اساس مخالف همه پرسی نیستند، اما زمانبندی آن را نامناسب می دانند. اولویت اصلی آمریكا در حال حاضر آماده سازی برای تشكیل حكومت پ. ك. ك. در سوریه و محافظت از آن در برابر تهاجمات رژیم سوریه و تركیه در دوران پس از داعش می باشد. به نظر می رسد كه اقدامات "بی موقع" بارزانی از نظر سیاستهای منطقه ای آمریكا كه خواهان كاهش احتمال تقسیم بندیهای منطقه ای است، موجب ناخشنودی ایالات متحده شده است.

در ارتباط با این مسأله بایستی به موضع گیریهای دو قدرت منطقه یعنی ایران و تركیه نگاه دقیقتری بیندازیم. زیرا همانطور كه در بحران قطر مشاهده شده، در صورتی كه دو كشور به صورت مشترك، اقدام به مقابله نمایند، بروز یك تغییر ساختاری در منطقه آسان نخواهد بود. در این راستا هر دو كشور این مسأله را نه به عنوان مسأله ای مربوط به سیاست خارجی، بلکه یکی از چالشهای سیاست داخلی خود می دانند. رویكرد دو كشور به این مسأله از منظر امنیت ملی و واكنشهای حساس آنها دلایلی دارد به شرح ذیل: از یك طرف اولین و تنها حكومت مستقل كردی (جمهوری مهاباد)، هرچند تنها برای یك سال، در محدودۀ مرزهای ایران شكل گرفته و ایران دارای جمعیت كرد به شدت سیاسی شده و فعال می باشد. از طرف دیگر تركیه نیز نزدیك به چهل سال است كه در حال مبارزه با قیامی مسلحانه كه دارای گفتمان پررنگ اتنیكی است، می باشد. دلیل دیگری كه در پس واكنش شدید تركیه نسبت به همه پرسی در عراق قرار گرفته، تلاشهای شدید دولتهای غربی به اصطلاح متحد تركیه برای ایجاد حكومت پ. ك. ك. در سوریه می باشد. از نظر آنكارا، قبول همه پرسی در اربیل الگویی خواهد شد برای پ. ی. د.

همانگونه كه مشخص است تركیه و حكومت اقلیم در سالهای اخیر دارای روابط اقتصادی و سیاسی رو به رشد بوده اند. به همین دلیل برخی از طرفداران همه پرسی در عراق مدام بر این مسأله تأكید دارند كه تركیه روابط خود را با حكومت اقلیم به خطر نخواهد انداخت. اما واضح است كه مسأله به این سادگی نیست. قبل از هر چیز داشتن روابط رو به رشد با بارزانی از منظر روابط بلندمدت بین دولتها دارای ارزش زیادی نیست. چنانكه سن بالای بارزانی، اظهارات وی در مورد اینكه در دورۀ آتی برای ریاست اقلیم اعلام نامزدی نخواهد كرد، حضور مؤثر گروه هایی از قبیل اتحاد میهنی و حزب گوران در منطقۀ اقلیم و به خصوص در پارلمان آن، و در صورت بروز بحران احتمال به دست گیری قدرت توسط پ ك ك، همانگونه كه بدون اینكه حضوری در سوریه داشته باشد، با كمك قدرتهای خارجی به ناگاه توانست قدرت را در آن منطقه به دست گیرد، همگی مواردی هستند كه نمی شود به سادگی از كنارشان گذشت.

مسألۀ امنیّت ملّی

از این روی، گفتمانهایی كه گهگاه با عنوان "لزوم توسعۀ روابط حسنه با حكومت بارزانی" و یا "حفظ منافع اقتصادی" مطرح می شوند، در درجۀ دوم اهمیت قرار می گیرند. چنانكه این سخن رئیس جمهور اردوغان كه "زمانی كه مسألۀ امنیت ملی مطرح باشد، ما به منافع اقتصادی نگاه نمی كنیم"، پیامی روشن بود هم برای برخی بازیگران منطقه ای كه در خیال حل تمامی مسائل از طریق مالی و اقتصادی اند و هم برای حكومت اقلیم. همچنین ادعا می شود كه همراهی نظر برخی اشخاص و یا گروه های عراقی كه روابط خوبی با تركیه و یا پ. ك. ك. ندارند، با رویكرد تركیه نسبت به همه پرسی در عراق، نشانگر این است كه تركیه در مسیر درستی قرار ندارد. ابراز چنین دیدگاه هایی به خصوص از طرف گروه هايی مشخص نشانگر این است كه از خطاهای فاحش گذشته درس عبرت لازم را نگرفته اند. متأسفانه تنها ابراز پشیمانی از این سیاستها و نتایج سنگین آن كه نمونه هایی از آن را شاهد بوده ایم، از طرف تصمیم گیران و حامیان این سیاستها كافی نخواهد بود.

بنابر این انجام این مباحثات در یك بستر صحیح و دقت نسبت به ابعاد حقوقی و سیاسی آن، مسألۀ ضروری است. در نتیجه نباید فراموش كرد كه نتایج احتمالی این مسأله مهمتر از بحث دربارۀ این موضوع می باشد كه حق با كدام طرف است.

كركوك می تواند مركز درگیریها شود

متأسفانه نشانه هایی هست مبنی بر اینكه احتمال وقوع چنین درگیریهایی، زیاد دور از انتظار نیست. اگر تهدیدهای گروه های مختلف حشد شعبی را جدی بگیریم، خواهیم دید كه وقوع یك درگیری در كركوك می تواند به سرعت منطقۀ بسیار گسترده ای را در بر بگیرد. مخالفت عربها و تركمنها، بدون توجه به تفاوتهای مذهبی شان، با موضع حكومت بارزانی نسبت به مسئلۀ کرکوک نكتۀ مهمی است. مسألۀ تركمنها برای تركیه موضوع حساسی است و برای اولین بار ملاحظه می شود كه گروه های مختلف تركمن در مخالفت با همه پرسی اتفاق نظر دارند. سالهاست كه تركیه این گروه ها را دعوت به یكپارچگی می كند و اكنون كه تركمنها در این قضیه به اتفاق نظر رسیده اند، آنكارا به خوبی آگاه است كه باید پاسخ مورد انتظار آنها را بدهد.

در حال حاضر بدترین سناریو محتمل این است كه برگزاری همه پرسی در مناطق مورد اختلاف و به خصوص در كركوك به یك درگیری بینجامد. پیام صریح قاسم سلیمانی فرمانده نیروهای قدس سپاه پاسداران در دیدارش از اربیل در هفتۀ اول ماه سپتامبر و تهدیدهای فرماندهان گروه های مختلف حشد شعبی از جمله ابو مهدی مهندس باید مورد دقت قرار گیرد. حشد شعبی از یك طرف به دلیل اینكه با غلبه در نبرد با داعش خود را به عنوان یك نیروی پیروز می بیند و از طرف دیگر به دلیل حضور گروه های مختلف در آن آماده است تا در یك لحظه، جرقۀ آتش جنگ را بزند. با یادآوری بحران سوریه، باید خاطر نشان كرد كه چگونگی شروع اولین درگیری مسلحانه كه راه را برای بروز این فجایع در طی شش سال باز كرد، هنوز در پردۀ ابهام قرار دارد. بنابر این هر حملۀ تحریك آمیز از طرف هر یك از دو گروه مخالف، قادر است آتش جنگی را كه می تواند سالها ادامه یابد، شعله ور نماید. در پایان چنین روندی نیز اینكه چه كسی آغازگر نبرد بوده، اهمیت چندانی نخواهد داشت.

بعد دیگر مسأله اما احتمالا نقشی است كه این روند می تواند در افزایش ملی گرایی عربی و كاهش اختلافات مذهبی بازی كند. رهبران عرب سنی و یا شیعه نخواهند خواست كه نامشان به عنوان كسانی كه كركوك را به عنوان یك شهر كردی قبول كردند، در تاریخ ثبت شود. از طرف دیگر این نكته كه بارزانی شدیدترین سخنانش در مورد همه پرسی را نه دربارۀ استقلال و یا منطقۀ دیگر كه دربارۀ كركوك بیان كرد و اعلام داشت كه "هر فرد كرد حاضر است تا جان خود را برای كركوك فدا كند"، نشانگر حساسیت بالای این مسأله است. در مقابل اظهارات المهندس از رهبران حشد شعبی در این باره كه همه پرسی در شهرهای كردی قابل برگزاری است، اما آنها برای دفاع از كركوك آماده برای استفاده از زور هستند، نشان دهندۀ احتمال بالای بروز درگیری است.

پاسخ صریح و قاطع تركیه

تركیه تاكنون با زبانی صریح، مخالفت خود را با این همه پرسی در سطوح مختلف بیان كرده است. وزارت امور خارجه بدون رعایت موازین دیپلماتیک اعلام نموده كه این مسأله برای حكومت اقلیم بی هزینه نخواهد بود. در ادامۀ این روند بیانات شدیدتری از طرف نخست وزیر و رئیس جمهور ایراد شده است. شکی نیست این تصمیم عجولانه كه توسط رهبر سیاسی یك جامعۀ ٢.٥ میلیونی گرفته شده، نتایج پیچیده ای را در پی خواهد داشت كه تأثیر آن بر تمامی منطقۀ خاورمیانه خواهد بود. همانطور كه این مسأله یك موضوع اتنیكی نیست، در اینجا نمی توان از مخالفت و یا موافقت مطلق با آن سخن گفت. استفادۀ ایران یا تركیه از سلاح فشار اقتصادی بی شك اقتصاد بیمار اقلیم را به حالت فلج در خواهد آورد، اما در صورت اعمال این فشار، سیاستمدار با تجربه ای همچون بارزانی، امكانات لازم را برای كنترل این شرایط خواهد داشت. به علاوه، اعمال چنین فشارهایی موجب افزایش ملی گرایی كردی شده و سبب تحكیم رهبری بارزانی خواهد شد. به همین دلیل این نكتۀ مهمی است كه هزینه ای كه تركیه از آن سخن به میان می آورد، چیست. احتمالا این موارد در جزئیات مصوبات شورای عالی امنیت ملی كه در تاریخ ٢٢ سپتامبر برگزار می شود، مشخص خواهد شد. نكته ای كه تركیه باید در هنگام اعمال فشار بر حكومت بارزانی مد نظر داشته باشد، این است كه نباید اجازه بدهد بارزانی امید خود را به تمامی از منطقه بریده و بدین شكل به دامان اسرائیل بیفتد. از طرف دیگر در صورت تبدیل شدن این بحران به یک درگیری، نباید اجازه داد تا بارزانی صندلی قدرت را از دست بدهد. بدیهی است كه تأمین تمامی این اهداف به ویژه در میدان درگیری، کار آسانی نیست. برای اینكه منطقه در یك گرداب جدید باخت-باخت گرفتار نشود، مسئولیت بزرگی بر دوش همه سنگینی می كند.


این مقاله در تاریخ ٢١ سپتامبر ٢٠١٧ در روزنامۀ ینی شفق به چاپ رسیده است.

http://www.yenisafak.com/hayat/irakta-tehlikeli-referandum-2796313

مقالات دیگر