Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani’nin Güneydoğu Asya Ziyareti

Doğu Asya ülkeleri ziyareti çerçevesinde Vietnam, Malezya ve Tayland’da ziyaretlerde bulunan ve en son Tayland’da düzenlenen Güneydoğu Asya Ülkeleri İşbirliği Konseyi liderler zirvesine katılan Hasan Ruhani İran’a döndü. Gezi dönüşü Tahran’da yaptığı açıklamada Ruhani, direniş ekonomisinin eksenlerinden birisinin bölge ve dünya pazarlarını tekrar kazanmak olduğunu söyledi. Asya’da gelişmekte olan ekonomiler arasında yer alan Vietnam, Malezya ve Tayland ile ilişkilerin gelişmesinin faydalarına değinen Ruhani, bu ülkelerle ticaret hacminin arttırılması ve yatırım yapılması imkânının olduğunu söyledi.

İranlı Yetkililerden Alman Bakana Tepki

İran Meclis Başkanı Ali Laricani ve Dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Zarif'in, Almanya Ekonomi ve Enerji Bakanı ve Başbakan Yardımcısı Sigmar Gabriel ile görüşmelerini iptal ettikleri açıklandı. İptale gerekçe olarak Alman Bakanın "İran'ın içişlerine müdahaleci yaklaşımları" olduğu duyuruldu. Tasnim Haber Ajansı İran Dışişleri Bakanı Zarif'in de Gabriel'le görüşmesini iptal ettiğini bildirdi. Bakan Gabriel'in iki gün sürecek İran ziyareti, gezi öncesi, iki ülke arasındaki ilişkilerin tamamen normalleşmesinin İran'ın İsrail'i tanımasına bağlı olduğuna dair yaptığı açıklamaların gölgesinde başlamıştı.

İran, Suriye Sorunun Görüşüleceği Lozan’a Katılacak

İran Dışişleri Bakanı Cevad Zarif’in İsviçre'nin Lozan kentinde düzenlenecek 5'li Suriye oturumuna katılmak üzere İsviçre’ye hareket ettiği duyuruldu. Bazı haber çevreleri Lozan'da yapılacak Suriye sorununa çözüm konusunun ele alınacağı oturuma İran'ın katılmayacağını bildirmişlerdi. Lozan toplantısı 15 Ekim’de İran, Rusya, ABD, Türkiye, Arabistan, Mısır ve Katar dışişleri bakanlarının katılımıyla düzenleniyor.

Çifte Vatandaşlık Tartışması

Milletvekili Hüseyin Nakavi, İstihbarat Bakanı ve yardımcılarının 4 Ekim Çarşamba günü Meclis Güvenlik Komisyonu’nun üst düzey müdür ve yetkililerin çifte vatandaşlık ve Green Kart sahibi olduklarına ilişkin iddiaların araştırıldığı toplantısına dair açıklamalarda bulundu. Nakavi, yapılan araştırmalar sonucunda İstihbarat Bakanlığının 79 üst düzey yetkilisinden 39’unun çifte vatandaşlık veya Green Karta sahip olduklarının tespit edildiğini belirtti. Nakavi, ellerindeki yetkiler alınan bu üst düzey isimlerin kimliklerine dair bir bilgi verilmediğini ifade etti.

Yabancı Uyruklu Teröristler Yakalandı

Tasnim Haber Ajansının bildirdiğine göre, İstihbarat Bakanı Mahmut Alevi İran’ın Fars Eyaletinde yabancı uyruklu teröristlerin 100 kg. patlayıcı ile yakalanarak tutuklandığını belirtti. Bakan, söz konusu açıklamaları Muharremin 10. Gecesi katıldığı “Şeb-i Gariban” programında yaptı. Fars Eyaletinde emniyet güçleri, halk ve istihbarat birimlerinin işbirliği ile yakalanan teröristlerin yanlarında 100 kg. patlayıcı ve teçhizat olduğunu söyleyen Bakan Alevi eylem hazırlığında olan tamamı yabancı uyruklu tekfirci guruba mensup kişilerin tutuklandığını ifade ederek; bu gurupların İran içerisinde mezhep eksenli çatışmaları körüklemek için yurtdışından yönlendirildiğini iddia etti.

Bab’ül Mendep’de Savaş Gemileri Krizi

Devrim Muhafızlarına yakın kaynakların bildirdiğine göre İran son zamanlarda Yemen’de Husilerin Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ticaret gemisine ve ABD’nin savaş gemilerine yönelik saldırılarının ardından yükselen tansiyonun üzerine bölgeye iki destroyer göndermiştir. Husilerin geçen hafta BAE’ne bağlı bir gemiyi vurmaları ve ABD savaş gemilerine de hücum botlarıyla saldırılmaları üzerine tansiyon yükselmeye başlamıştı. Bunun üzerine İran Buşehr’den Aden Körfezindeki Babu’l Mendep boğazının Yemen sahillerine iki destroyerin göndermiştir. Söz konusu iki geminin 5 Ekim Çarşamba günü bölgeye sevk edildiği bildirilmiştir.

Türkiye İran’dan Elektrik Alımını Durdurdu

Türkiye Haziran ve Temmuz olmak üzere iki ay peş peşe İran’dan elektrik alımını durdurmuş bulunmaktadır. Türkiye’nin enerji ithalatına ilişkin son yedi ayın istatistiklerine göre, Haziran ve Temmuz aylarında İran’dan hiç elektrik ithal etmediği görülmektedir. Türkiye Enerji Piyasası Düzenleme Kuruluna göre bu yılın başlarından itibaren yüz kat düşen enerji ithalatı son iki ayda tamamen durdurulmuştur. İran’ın elektrik ihracatında azalma yaşanmasına karşın çevre ülkelerden enerji ithalatında önemli artışlar yaşanmıştır.

Kültür Bakanının Koltuğu Sallanıyor

Kültür ve İrşat Bakanının görevden alınma ihtimali son günlerde İran’da en çok tartışılan konular arasında yer almaktadır. Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani’nin bazı konularda geri adım atılmaması konusunda bütün uyarılarına rağmen Meşhed Cuma İmamı ve aynı zamanda Devrim Rehberinin Horasan-ı Rezevi Eyaletinin Temsilcisi olan Alemu’l Hüda’nın karşı çıkması ve baskıları sonucu eyalette konserler düzenlenmesi yasaklanmıştı. Benzeri bir yasak kararı Kum eyaletinde yaşanmıştı. Bakanlarını baskılar karşısından asla geri adım atmamaları konusunda uyaran Ruhani’nin, Kültür ve İrşat Bakanı Ali Cenneti’nin tavrından rahatsızlığı kamuoyuna yansımıştır. Bakan Cenneti’nin “Muharrem Matemi’nden” sonra görevden alınacağına kesin gözüyle bakılmaktadır. Ali Cenneti, 1992’den beri Anayasa Koruyucu Konseyi Başkanı ve 24 Mayıs 2016’dan beri de Uzmanlar Konseyi Başkanlığını yürüten Ayetullah Ahmet Cenneti’nin oğludur.

Gaz Anlaşmasında Belirsizlik

İran ile Sharjah’s Crescent Petroleum arasında 2001 yılında varılan mutabakata göre, 2005 yılında körfezden döşenecek boru hattıyla İran’ın yıllık 500-600 bin metreküp civarında gazı BAE’ye satması öngörülmüştür. Ancak proje İran’da hükümetin değişmesi ve anlaşmanın iç politika malzemesi olmasıyla askıya alınmış ve Crescent Petroleum şirketinin şikâyeti üzerine durum 2009’da uluslararası mahkemeye intikal etmiştir. Söz konusu şikâyeti değerlendiren Lahey Hakem Divanı İran’ı Crescent Petroleum şirketine 18 milyar dolar tazminat ödemeye mahkûm etmiştir. Cezanın kesinleşmesi bağımsız hakemin kararına kalmıştır. Söz konusu anlaşmanın süresi 25 yıldır.

Yaptırımlarda ABD Etkisi Tartışmaları

İran Ekonomi ve Maliye Bakanı Ali Tayyib Niya 3-9 Ekim tarihlerinde Washington'da düzenlenen IMF'nin Yıllık Toplantısı'nda İtalya, Fransa, Norveç, İsveç, Türkiye, Çin, Hindistan ve Hollanda ekonomi bakanları ile müzakerelerde bulundu. İkili görüşmelerde ülkeler arası ekonomik ilişkilerin güçlenmesine ve finansal işbirliğine odaklanan Tayyib Niya, temel olarak ABD'nin İran'a uyguladığı yaptırımlarının kaldırılması konusunda görüştüğü ülkelerden ve IMF'den yardım talebinde bulundu. Zira AB yaptırımları kaldırılmış olmasına rağmen devam eden ABD yaptırımları İran ekonomisinin beklediği yabancı yatırımcıları büyük oranda engellemeye devam ediyor. Üstelik ABD'nin bu yönde geçici izinler dışında herhangi bir adım atmaması, İran'ın uluslararası ekonomide elini kolunu bağlayarak hareket alanını sınırlandırmaktadır. İran, diğer ülkelerin desteğini alarak ve bu ülkelerle ABD'ye baskı yapmaları konusunda görüşmeler yaparak en azından yaptırımların dozunu hafifletmeye çalışmaktadır. Fakat bahsi geçen ülkelerin ABD'yi etkileme gücü olup olmadığı büyük bir muamma. Üstelik ABD'nin sahip olduğu küresel güç, diğer ülkeleri İran konusunda çekinceye itmekle beraber bu ülkelerin yaptırımların kaldırılmasında etkin olma yetisini de elinden alarak İran ekonomisini zor duruma düşürmektedir. Bu sebeple İran'ın anlaşmayla beraber kazanmayı umduğu yatırımlar ile uluslararası ekonomi içindeki gücü, tamamen ABD'nin tekelinde görülmektedir. Çünkü her ne kadar ikili ziyaretler ve anlaşmalar yapılsa da, İran'ın diğer ülkelerle ilişkisinin kontrolü yaptırımlar sebebiyle henüz ABD kontrolünde bulunmaktadır. Bu sebeple de İran'ın ABD yaptırımlarının kaldırması için atacağı adımlar, uluslararası desteğin yanı sıra yaptırımlara sebep olan insan hakları ve şeffaflık konularında ülke içinde ilerlemelerden geçmektedir.

IMF'nin İran Raporu

IMF inceleme heyeti İran'da yaptığı araştırmalar sonucunda İran'la ilgili bir rapor yayınladı. Raporda İran ekonomisinin büyüme açısından yaptırımlar öncesi döneme dönmek üzere olduğunu belirten heyet, hükümetin reform hareketlerini desteklediklerini ve İran'ın küresel ekonomiye entegrasyonu açısından bu reformları önemli bulduklarını açıklamaktadır. Raporda; Devletin ve Merkez Bankası'nın ekonomideki ağır kontrolünün kaldırılması, Merkez Bankası'nın bağımsızlığı ve son olarak imzalanan FATF planının uygulanmasının İran ekonomi için önemi vurgulanmaktadır. Ancak İran ekonomisinin bu planı uygulama konusunda büyük sıkıntıları olduğu aşikârdır. İmzalanmış olması bile İran içinde büyük sıkıntılara yol açan planın uygulanmasında hükümet ile Devrim Muhafızları karşı karşıya gelmiş durumdadır. Bu sebeple IMF raporunun uygulanmasını öngördüğü ve dış yatırımların gelmesi konusunda bir basamak olan FATF, ülke içindeki tartışmaların sürmesinde etkili olmaya devam edecek.

İran Ekonomisinin Temel Sorunları

İran Ekonomi ve Maliye Bakanı Ali Tayyib Niya, Washington'da Al-Monitor ile 7 Ekim de İran ekonomisi ve özel olarak uygulanmakta olan Direniş Ekonomisi Modeli hakkında bir mülakat gerçekleştirdi. Tayyib Niya;  İran ekonomisinin temel sorunu olarak petrole bağımlılık ve üretim sektörünün büyümedeki etkisizliğine vurgu yaptıktan sonra Direniş Ekonomisinin bu sorunu çözeceğini ve petrol fiyatlarındaki hareketlenmeler sebebiyle kırılgan olan İran ekonomisinin kısa sürede düzeleceğini iddia etti. Tayyib Niya’nın özelleştirme ve yarı devlet işletmelerinin özel sektöre devri konularındaki açıklamalarına rağmen, Direniş Ekonomisi modelinin uygulanmasıyla özelleştirme konusunda ilerleme kaydedilemeyeceği düşünülmektedir. İç piyasada büyük şirketlerin kontrolünün ya devlet elinde ya da Devrim Muhafızları’nın elinde olduğu göz önünde bulundurulduğunda özelleştirmelerin milli olması zor gözükmektedir.