İran-Afganistan Petrol Ticareti Devam Ediyor

İran-Afganistan Petrol Ticareti Devam Ediyor
Yazı boyutunu buradan ayarlayabilirsiniz

23 Ağustos’ta Reuters’ta yayımlanan bir habere göre Afganistan’daki Taliban yönetimi, petrol ticaretinin devam ettirilmesi için İran ile anlaşmaya vardı. Ülkede petrol gibi hayati derecede önemli malların tedarikinde yaşanacak sıkıntıların yaratabileceği olumsuzlukları öngören Taliban yönetiminin İran ile petrol ticareti konusunda anlaşmaya varması, bazı kesimlerde şaşkınlık yarattı. Bozorgmehr Sharafedin ve Julia Payne tarafından kaleme alınan haberde, bu şaşkınlığa neden olarak öne çıkarılan husus, Sünni Taliban ile Şii İran’ın ticari bir alanda anlaşmış olmaları.

Afganistan’da Taliban’ın yönetimi ele geçirme süreci her ne kadar beklenenden çok daha kısa sürse de devlet otoritesinin zayıflamasına paralel olarak sınır kapıları ve ticarette önemli aksamalar gözlemlendi. Ülkeye fosil enerji ürünleri ihracatı yapan; İran, Özbekistan ve Türkmenistan, güvenlik kaygıları nedeniyle bir süredir Afganistan’a ihracat yapmıyordu. Arz akışında meydana gelen bu sorun nedeniyle Afganistan’da petrolün ton fiyatı 900 ABD doları (varil fiyatı 128 ABD doları) düzeyine kadar yükseldi.

Tablo 1’de gösterildiği üzere 2019 yılında Afganistan’ın toplam ticaret hacmi 9,5 milyar ABD dolarıdır. Ülkenin ihracatı sadece 870 milyon ABD doları düzeyinde iken toplam ithalatı 8,7 milyar ABD doları civarında olmuştur. Afganistan-İran arasındaki ticaretin toplamı ise 1,3 milyar ABD doları düzeyinin biraz altında görünmektedir. Afganistan’ın İran’a ihracatı sadece 15 milyon ABD doları düzeyinde iken ithalat 1.247 milyon ABD doları olarak gerçekleşmiştir. İran’dan yapılan ithalat iki önemli mal grubundan oluşmaktadır: petrol ve türevleri ile endüstriyel ürünler. Petrol ve petrol türevi ürünlerin İran’dan yapılan toplam ithalat içindeki payı %43 ve değeri 534 milyon ABD dolarıdır. Sanayi ürünlerinin payı %37 ve değeri ise 459 milyon ABD dolarıdır.

 

Kaynak: Birleşmiş Milletler

 

Yaptırım öncesi döneme göre İran’ın petrol ihracatı oldukça azalmış durumdadır. Ancak başta Çin olmak üzere İran, belirli düzeyde petrol ihracatını sürdürmeye devam etmektedir. Çin’e göre çok daha sınırlı düzeyde de olsa İran’ın petrol ihracatını sürdürebildiği diğer bir ülke Afganistan’dır. Reuters’ın haberine göre Afganistan’ın İran’dan gerçekleştirdiği petrol ticareti ile ilgili çelişkili rakamlar bulunmaktadır. Farklı kaynakların sunduğu rakamlar arasındaysa ciddi bir fark göze çarpmaktadır. Habere göre İran’dan Afganistan’a yıllık petrol ihracatı miktarı 3 ila 7 milyon varil civarında olduğuna yönelik iki farklı rakam sunulmaktadır. İran’ın yaptırımlar öncesinde toplam ham petrol ihracat kapasitesi günlük ortalama 2 milyon varil düzeyindeydi. Toplam ihracat kapasitesi referans alındığında Afganistan’a yapılan ihracat oldukça azdır. Ancak yaptırımlar nedeniyle zor günler geçiren İran için günlük 20 bin varil civarında petrol ihracatı oldukça önemlidir.

İran, güvenlik gerekçesi ile 6 Ağustos’tan itibaren Afganistan’a petrol ihracatını yasaklamıştı. Ancak İran Devleti ile her zaman dirsek temasında olan İran Ticaret Odasına, Taliban yönetimi tarafından petrol ticaretinin devam ettirilmesine yönelik yapılan talebin karşılık bulduğu anlaşılıyor.

Yine aynı haberde, Afganistan İslam Emirliği tarafından yayımlanan tebliğe göre İran ve diğer komşu ülkelerden ithal edilen fosil enerji ürünlerinden (gazolin, dizel, LPG) alınan gümrük vergisinde %70’lik bir indirime gidildiği belirtiliyor.

İran’dan Afganistan’a petrol ihracatının yeniden başlaması gerek siyasi gerekse de ticari olarak Taliban yönetimi bakımından önemli bir adım. Ancak Afganistan’da bankacılık sistemi şu an çalışmadığı için ticaret, fiziki paranın el değiştirmesi ile yapılıyor. Bankacılık sistemi ile ilgili yol haritası, Taliban yönetimi tarafından çözülmesi gereken bir sorun ve bu sorunun çözümünün geciktirilmesi, ticaretin genişlemesine engel olabilir. Yaptırımlar ve finans konusunda bazı olumsuzluklara rağmen İran-Afganistan ticari ilişkilerinin kısa ve orta vadede gelişme ihtimali bulunuyor.