Kafkasya bölgesinde yaşanan jeopolitik ve jeoekonomik gelişmeler, İran’ın transit ticaret koridorlarına özel önem vermesine neden olmuştur. İran İslami Şûra Meclisi Araştırma Merkezi; bir raporunda, bir ton transit kargo başına en az 100 dolarlık gelir göz önüne alındığında İran’ın, yıllık 8 milyar dolardan fazla transit döviz geliri elde edebileceğini belirtmiştir. Dolayısıyla Tahran, bölgede ticari ve ülke odaklı farklı güzergâhlar sağlamak için yeni girişimler sunmaya çalışmıştır.

Tahran’ın yeni girişimlerinden biri, İran’ı kara ve deniz yoluyla Avrupa pazarlarına bağlayacak olan İran-Azerbaycan-Gürcistan-Karadeniz-Avrupa Koridoru’nun oluşturulmasıdır (bk. Harita). İran’ın Bakü Büyükelçisi Abbas Musevi, yaptığı Twitter paylaşımında “ECO Koridoru’nun (Pakistan, İran, Türkiye) yeniden canlandırılması ile Uluslararası Kuzey-Güney Ulaştırma Koridoru’nun (INSTC) (Finlandiya, Rusya, Azerbaycan, İran, Basra Körfezi ve Hindistan) ve bu hafta [18-25 Aralık 2021] yeni bir koridorun daha (İran, Azerbaycan, Gürcistan, Karadeniz ve Avrupa) faaliyete geçtiğini göreceğiz.” ifadelerini kullandı.

22 Aralık 2021 tarihinde test aşamasıyla faaliyete geçen koridor, Basra Körfezi ile Karadeniz’i kara yoluyla birbirine bağlayacaktır. Başka bir deyişle bu koridor; İran’ın Basra Körfezi’ndeki Bender Abbas Limanını, Azerbaycan toprakları üzerinden Gürcistan’ın Karadeniz’deki Batum Limanına bağlayacaktır. Söz konusu koridorun nihai hedefi, Karadeniz üzerinden Avrupa ülkelerine bağlanmaktır.

Harita: İran-Azerbaycan-Gürcistan-Karadeniz-Avrupa Koridoru

Kaynak: İRAM uzmanları tarafından hazırlanmıştır.

Bu koridoru oluşturmak, ilgili ülkeler için önemli avantajları içinde barındırmaktadır. İran Kara Yolları ve Ulaştırma Teşkilatı Uluslararası Transit ve Ulaştırma Dairesi Genel Müdürü Cevad Hidayeti, söz konusu koridorun etkinleştirilmesinin; bu ülkelerin navlun, ihracat, ithalat ve transit alanında bu kapasiteleri kullanmasına neden olacağını söyledi. Azerbaycan’ın Tebriz Başkonsolosu Aliyannagi Hüseyinov da bu koridorun oluşturulmasının, üç ülkenin jeostratejik konumunu yansıttığını ve yakın gelecekte hem kendi aralarında hem de bölgesel ve bölgeler üstü ticaret üzerinde olumlu bir etkisi olacağını söyledi. Ayrıca bu koridorun oluşturulması, İran’ın Kafkasya ve Doğu Avrupa ile ticari ilişkilerini genişletmesinin yanı sıra Azerbaycan ve Gürcistan’ın transit önemini de artıracaktır. Başka bir deyişle TRACECA (Transport Corridor Europe Caucasus Asia) ticari transit platformu çerçevesinde Azerbaycan ve Gürcistan’ın transit önemi artacaktır.

Sonraları TRACECA Teşkilatına yükseltilen TRACECA projesi; Orta Asya, Kafkasya ve Karadeniz’e kıyısı olan ülkeler arasındaki ticaret, ekonomi ve ulaşım ilişkilerinin geliştirilmesine yönelik bir altyapı projesidir. Avrupa Birliği destekli proje, ilk olarak 1993 yılında başlatılmıştır ve kara yolları, demir yolları, deniz ve kara limanları dâhil olmak üzere altyapının geliştirilmesini içermektedir. Nihai hedefi, Orta Asya ve Kafkasya’nın iki bölgesini Avrupa’ya bağlamaktır. Türkiye, Azerbaycan, Ermenistan, Bulgaristan, Gürcistan, Kazakistan, Kırgızistan, Moldova, Romanya, Tacikistan, Ukrayna ve Özbekistan’ı kapsayan TRACECA, transit iş birliği platformu olmasının yanı sıra Avrasya bölgesinde çok uluslu bir taşımacılık teşkilatıdır.¹

Dolayısıyla TRACECA üyesi olmasa da bu Teşkilatın oluşturduğu platform ve altyapının önemi nedeniyle INSTC’ye ek olarak İran’ın, TRACECA üyesi ülkelerle ticaretinde alternatif bir güzergâhı olacaktır. İran’ın yeni koridorlar oluşturma girişimleri ile bölgedeki jeoekonomik izolasyondan kurtulmaya çalıştığı söylenebilir.

¹ Rashid, Y. (2021). “China-US Rivalry and Its Implications on Major Ports and Other Infrastructure Projects in South Asia: A Political Economy Approach”, Yüksek Lisans Tezi: Marmara Üniversitesi, s. 108.