İran Meclisinden UAEA ile Yapılan Anlaşmanın Feshi Çağrısı

İran Meclisinden UAEA ile Yapılan Anlaşmanın Feshi Çağrısı
Yazı boyutunu buradan ayarlayabilirsiniz

İran Meclisi, hükûmeti yargıya şikâyet ederek Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) ile yapılan anlaşmanın feshedilmesi çağrısında bulundu. 22 Şubat Pazartesi günü gerçekleştirilen oturuma katılan 239 milletvekilinden 221’inin kabul oyuyla “Yaptırımları Kaldırmak ve İran Halkının Çıkarlarını Korumak İçin Stratejik Eylem Yasası”nın icrasının hükûmet tarafından ihlâl edildiğine ilişkin raporun, yargıya sevki onaylandı. Söz konusu oturumda, Millî Güvenlik ve Dış Politika Komisyonunun 234. maddenin icrasına ilişkin talep metnini Başkanlık Divanı üyesi Ahmed Emirabadi Ferahani okudu ve oylamaya gidildi. Üç maddeden oluşan metinde, UAEA ve İran Atom Enerjisi Kurumunun anlaşmasının ve yaptıkları ortak açıklamanın, söz konusu Yasa’nın açık bir ihlâli olduğu belirtilirken Yasa’nın tatbikinden cumhurbaşkanının sorumlu olduğunun altı çizildi. Meclis iç tüzüğünün 234. maddesi uyarınca cumhurbaşkanı ve yasayı ihlâl eden herkesin, derhâl yargıya havale edilmesi ve yargının, bu konuyu öncelikli bir şekilde değerlendirmesi gerektiği ifade edildi. Meclis Başkanı Muhammed Bakır Kalibaf, Twitter üzerinden yaptığı paylaşımda, Meclis yasasına göre Ek Protokol’ün uygulanmasının 23 Şubat’tan itibaren tamamen askıya alınacağını ve Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Anlaşması (NPT) kapsamındaki denetimlerin dışındaki her türlü erişimin kesinlikle yasa dışı olduğunu belirtti. Kalibaf, 7. maddeye göre gelecekte UAEA ile NPT dışında her türlü iş birliğinin Meclis kararını gerektirdiğini vurguladı.

İran Meclisi 1 Aralık 2020 tarihinde Yaptırımları Kaldırmak ve İran Halkının Çıkarlarını Korumak İçin Stratejik Eylem Yasası’nı onaylayarak hükûmete üç aylık ültimatom vermişti. Bu Yasa; İran Atom Enerjisi Kurumunu, Nükleer Anlaşma’da öngörülen %3,67 olan uranyum zenginleştirme oranını %20 oranında zenginleştirmekle ve yılda en az 120 kg depolamakla mükellef kılıyordu. Ayrıca Yasa, ABD dışında Anlaşma’ya taraf olan diğer ülkelerin (Fransa, İngiltere, Çin, Rusya ve Almanya) İran’a karşı sorumluluklarını yerine getirmemesi hâlinde İran’ın gönüllü olarak uygulamakta olduğu Ek Protokol’ü durdurmakla hükûmeti mükellef kılmaktaydı.

Hükûmet kanadı, UAEA ile yapılan anlaşmaların Meclisin çıkardığı Yasa’yı ihlâl etmediğini aksine bu Yasa’nın kapsamı dâhilinde olduğunu vurguladı. İran Dışişleri Bakanı Cevad Zarif ise 23 Şubat’ta kişisel Twitter hesabından yaptığı paylaşımda “Yasa gereği Ek Protokol’ü durdurduk. Bu girişim, Nükleer Anlaşma’nın 36. maddesi ile tamamen uyumludur. Joe Biden henüz ABD tarafından yapılan ihlâlleri durdurmamıştır.” dedi.

İran Meclisi tarafından verilen üç aylık ültimatomun sonuna yaklaşılırken 21 Şubat tarihinde UAEA ve İran hükûmeti temsilcileri, üç aylık bir anlaşma üzerinde mutabık kaldı. Aynı günün akşamı UAEA Başkanı Rafael Grossi tarafından yapılan açıklamada, varılan anlaşma gereği İran’ın nükleer faaliyetlerine, UAEA’nın da temel doğrulama denetimlerine üç ay daha sınırlı bir şekilde devam edeceği belirtildi. İran’ın UAEA Temsilcisi Kazım Garibabadi’nin, Meclisin endişelerini gidermek için Twitter hesabından yaptığı paylaşımda, Meclis kararının tam olarak uygulanmasının Tahran açısından oldukça önemli olduğunu ve hiç kimsenin bundan geri adım atmaya hakkı olmadığını belirterek UAEA’ya erişim hakkı verilmeyeceğinin altını çizdi. Garibabadi, “Ortak beyannamenin teknik ekinde belirtilen bazı izleme faaliyetlerine ilişkin veriler, üç ay boyunca İran tarafından muhafaza edilecek ve bu süre zarfında UAEA’nın söz konusu verilere erişimi olmayacaktır.” dedi. Garibabadi, yaptırımların üç ay içinde tamamen kaldırılması durumunda, verilerin UAEA’ya sunulacağını aksi takdirde sonsuza kadar silineceğini ifade etti.

22 Şubat akşamı Uzmanlar Meclisi üyeleriyle görüşen Devrim Rehberi Ali Hamenei, Meclis ile hükûmet arasındaki anlaşmazlığın çözülmesi gerektiğini belirterek “Hükûmet, yasalara uymayı kendi vazifesi bilir. Yasa aynı zamanda iyi bir yasadır. Ayrıca dikkatli olunmalıdır. Bunun gerçekleşmesi için iki taraf birlikte çalışmalıdır.” dedi. İran’ın nükleer enerji konusundaki rasyonel yaklaşımından vazgeçmeyeceğini belirten Hamenei, ülkesinin yararı ve ihtiyaçları doğrultusunda gerekirse %60 oranında dahi uranyum zenginleştirilebileceğini vurguladı.

Sonuç olarak Anayasayı Koruyucular Konseyi tarafından onaylanması ve Devrim Rehberi’nin iyi bir yasa olduğunu vurgulaması, Yasa’nın arkasında müesses nizamın olduğunu ortaya koymaktadır. Müesses nizamın bu Yasa’nın arkasında durması, ABD ve Nükleer Anlaşma’ya taraf diğer ülkeler tarafından karşılıklı adım atılmadığı sürece tek taraflı taviz verilmeyeceğini gösterdiği gibi Hamenei’nin %60 oranında zenginleştirme ifadesi de İran’ın, muhataplarına karşı el artırdığına işaret etmektedir.