Afganistan ve İran arasındaki ilk demir yolunun açılışı 10 Aralık’ta yapıldı. ABD ambargoları gölgesinde açılışı yapılan demir yolu bağlantısı, taraflar arasındaki ticaretin yeni bir dönüm noktası olarak ifade ediliyor. Yapımı 2007’den beri süren ve tahmini 700 milyon dolarlık maliyeti bulunan Haf-Herat Demir Yolu Projesi’nin, yılda bir milyon yolcu ve altı milyon ton mal taşıyabileceği belirtiliyor.
Açılış törenine video konferans üzerinden bağlanan iki devlet başkanının konuşmalarının ardından tonlarca tarım ürünü taşıyan bir İran yük treni Afganistan’a doğru yola çıktı. Trenin rotası, İran’ın Haf kentini 140 kilometre uzaklıktaki Afgan kasabası Rozanak'a bağlamaktadır. Ancak İran’ın doğusundan Afganistan’a uzanan 140 kilometrelik (90 mil) hattın 85 kilometre daha uzatılarak Afganistan’ın Herat şehrine ulaştırılması planlanmaktadır.

Açılış törenine video konferans yoluyla katılan Afganistan Devlet Başkanı Eşref Gani, Proje’yi “her iki ülkede de ekonomik canlanma ve kalkınma için önemli bir adım olarak memnuniyetle karşıladığını” dile getirdi. Demir yolunun, Asya’ya refahı yayan eski bir ticaret yolu olan İpek Yolu’nun restore edilmesine yardımcı olacağını belirten Gani, bu adımı “İran’dan sunulan değerli bir hediye” olarak nitelendirdi. İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani ise ikili ilişkilerde bu anın “tarihî bir gün” olduğuna değinerek Proje’nin uzun vadede her iki ülkeye de refah getireceğini ifade etti. “Bu demir yolunda İran ve Afganistan’ın refahını görüyorum.” diyen Ruhani; Afganistan’ın gelişimi, güvenliği ve istikrarının, İran’da ve tüm bölgede kalkınmaya, güvenliğe ve istikrara katkıda bulunacağına değindi. Ruhani ayrıca İran’ın; ABD’nin P5+1 ülkeleriyle 2015’te yapılan Nükleer Anlaşma’dan çekilmesinden sonra Trump yönetiminin uyguladığı yaptırımlara rağmen hattı kurmayı başardığını da sözlerine ekledi.

ABD Ambargoları Gölgesinde İran’ın Yatırım Çabaları

ABD’nin maksimum baskı ve izolasyon politikasına rağmen açılışı yapılan demir yolu birçok anlam ifade ediyor.

Hindistan, Afganistan ve İran arasında transit geçişi öngören ve 2016’da imzalanan 635 milyon dolarlık Çabahar Anlaşması, Trump’ın ABD başkanı seçilmesiyle İran’a karşı yürürlüğe konulan yaptırımlar neticesinde akim kalmıştı. İran’ın Çabahar Limanı Projesi kapsamında Hindistan’a birçok açıdan ayrıcalık tanımasının aksine Yeni Delhi yönetimi ve bağlantılı özel şirketler, yaptırımların kapsamına girmemek adına Proje’yi sürekli ertelemek durumunda kalmıştı.

ABD, Hindistan’ı Proje’den vazgeçirerek İran’ın ekonomik açıdan köşeye sıkışmasını sağlamak isterken İran’ın yaptırımlara rağmen Haf-Herat Demir Yolu Projesi’nin önemli bir kısmını tek başına tamamlaması hem yaptırımlara boyun eğen Hindistan’a hem de ABD’ye yönelik büyük bir mesaj niteliğinde görülüyor. İran, Proje ile ABD’ye sanıldığının aksine ekonomik açıdan çöküşte olmadığı mesajını verirken Hindistan’a ise Çabahar Limanı Projesi’ni tekrar gözden geçirme fırsatı sunuyor.

Projenin Stratejik Hedefi: Orta Asya Pazarı

İran mallarının Afganistan ve Orta Asya pazarlarına ulaştırılması açısından kritik bir öneme sahip olan bu Proje’nin, denize kıyısı olmayan Afganistan’ı; Rusya, Avrupa ve Türkiye’ye bağlamada önemli bir rol oynaması bekleniyor. Afganistan, bu sayede İran limanlarına ve Avrupa demir yolu ağlarına erişim sağlayabilecekken İran ise yıpranmış ekonomisine rağmen gerçekleştirdiği bu tür projelerle ülkeyi bölgesel bir ulaşım merkezine dönüştürmeyi umuyor. Bu yolla Afganistan ve karayla çevrili diğer Asya ülkelerinin, Basra Körfezi ve Umman Körfezi’ndeki İran limanlarına mal taşımasına olanak sağlamaya çalışıyor. İran, bir anlamda transit geçiş güzergâhı oluşturarak ülke ekonomisinin önündeki engelleri kaldırmayı hedefliyor.

Haf-Herat demir yolu ağının daha sonra Orta Asya ve Çin demir yolu ağlarına bağlanması planlanıyor. Zira daha önce Tahran ve Kabil’in, Çin’den Avrupa’ya giden ve İran ile Afganistan’dan geçen uzun bir demir yolu geliştirmek için üç ülke (Çin, Kırgızistan, Tacikistan) ile görüşmelerde bulunduğu bilinmektedir. Gerçekleştirilmesi hâlinde bu projeler sayesinde İran mallarının doğrudan Orta Asya ve Çin pazarlarına ulaştırılması sağlanacaktır.