İran ve Kazakistan Arasında 9 Mutabakat Zaptı İmzalandı

İran ve Kazakistan Arasında 9 Mutabakat Zaptı İmzalandı
Yazı boyutunu buradan ayarlayabilirsiniz

19 Haziran 2022 tarihinde Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım-Cömert Tokayev 1 günlük bir ziyaret için Tahran’a gitti ve Devrim Rehberi Ali Hamenei ve Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi ile görüşmeler yaptı. Kazakistan Cumhurbaşkanı’nın Tahran ziyareti sırasında iki ülke; ticari-ekonomik ilişkiler, transit taşımacılığın geliştirilmesi, petrol ve doğal gaz, tarım, kültürel ilişkiler, stratejik araştırmalar ve medya alanlarını kapsayan 9 mutabakat zaptı imzaladı. İki ülke ayrıca ortak bir İran-Kazakistan Ticaret Odası kurulması ve İran vatandaşlarının Kazakistan’a vizesiz 14 gün seyahat edebilmesi konusunda da anlaşmaya vardı

Kazakistan Cumhurbaşkanı’nın İran ziyaretinin en önemli başarısı, Kazakistan-Türkmenistan-İran Transit Koridoru’nun (KTI) açılışı olmuştur. Bu güzergâhın ilk treni Kazakistan’dan hareket etmeye başladı, Türkmenistan’ı geçerek Gülistan ilindeki İnçe-Burun sınırından 19 Haziran 2022 tarihinde Tahran’a girdi ve ardından Türkiye’ye hareket etti. Kazakistan-Türkmenistan-İran-Türkiye koridoru olarak da adlandırılan yeni KTI güzergâhı, kargo aktarması gerektirmiyor. Ayrıca Doğu-Batı koridorunun bir parçası olarak KTI, Çin’i; Kazakistan, Türkmenistan, İran ve Türkiye üzerinden Avrupa’ya bağlama potansiyeline sahiptir. Bu koridorun başlatılması, ilgili ülkeler için önemli avantajlara sahiptir. KTI, Doğu-Batı güzergâhında İran’ın transit ve jeoekonomik rolünü artırarak ülkenin dış ticaretinde önemli fırsatlar sağlayacaktır. Ayrıca Trans Hazar Koridoru güzergâhına alternatif bir rota olarak KTI, Türkiye ile Orta Asya ülkeleri arasındaki ticareti de genişletecektir.

Jeopolitik açıdan bölgedeki son gelişmelerle birlikte bu koridorun açılması ayrı bir önem taşımaktadır. Çin’in Avrasya bölgesinden geçen Kuşak ve Yol (Belt and Road Initiative - BRI) koridorları, Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinden sonra güvenlik açısından ciddi şekilde etkilenmiştir. Ukrayna krizinin jeopolitik sonuçlarıyla Çin, BRI güzergâhına alternatif güzergâhlar aramaktadır. Çin’in eylemlerinden biri, BRI projesinin Orta Asya’dan geçen ve Batı Asya’ya (İran ve Türkiye) giden güney rotalarını güçlendirmektir. Dolayısıyla KTI projesinin başlatılmasının, Çin’in BRI’nın güney güzergâhında alternatif bir rotaya sahip olacağı anlamına geldiği söylenebilir. Bu koridorun başlatılması, Çin’in BRI projesi boyunca daha güvenli olmasını ve bölge ülkeleriyle olan ticaretinin zarar görmemesini sağlayacaktır. 

Cumhurbaşkanı Tokayev’in Tahran ziyareti sırasında iki ülke arasında petrol ve gaz konusunda da mutabakat zaptı imzalandı. İran Ulusal Petrol Şirketi (NIOC) ile Kazakistan Kaz Munay Gas şirketi arasında imzalanan bu mutabakat zaptı çerçevesinde iki ülke ağır petrol sahaları, petrol ve gaz takasları ve petrol ürünleri alanlarında iş birliği yapmayı planlamaktadır. Rusya’nın Ukrayna’yı işgali ve Batı’nın Moskova’ya yönelik yaptırımlarının ardından Kazakistan, petrolünü dünyaya ihraç etmek için alternatif yollar aramaktadır. Kazakistan’ın petrol ihracatının %90’ından fazlası Rus limanları üzerinden yapılıyor ancak Moskova’ya yönelik yeni yaptırımlar nedeniyle ülkenin Rusya üzerinden Avrupalı ve Asyalı müşterilere yaptığı petrol ticareti büyük zorluklarla karşı karşıya kalmıştır. Rusya’nın Kazakistan’ın Novorossiysk Limanı üzerinden Avrupa’ya yaptığı petrol ihracatını askıya aldığına dair haberler de mevcuttur. İran da ülkenin güneyindeki Cask Limanının geliştirilmesi kapsamında Hazar Denizi ülkelerinin petrolünü Hint Okyanusu’na taşımak için Neka-Cask Petrol Boru Hattı’nın inşasını planlamaktadır. Dolayısıyla İran, Kazakistan ile enerji iş birliği alanında istenilen sonuçları elde edebilirse takas anlaşmaları uygulayarak gelecekte Kazakistan’ın Asyalı müşterilerine gaz ve petrol ihracatı için yeni bir transit yolu sunabilir. Ancak İran’ın, enerji sektöründe yaptırımlardan kaynaklanan önemli teknik ve üretim sorunlarıyla karşı karşıya olduğu unutulmamalıdır. Dolayısıyla bu alandaki sorunlar, İran ve Kazakistan arasındaki uzun vadeli enerji iş birliğinde büyük zorluklar doğurabilir. 

Son bir yılda İran, Orta Asya’daki diğer bölgesel güçlerle rekabet edebilmek, siyasi ve ekonomik nüfuzunu genişletmek için Tacikistan ile ortaklaşa Ebabil-2 kamikaze drone üretim tesisi için anlaşma imzalarken Türkmenistan ile de enerji ve ulaşım alanında çeşitli iş birliği belgeleri imzaladı. Kazakistan; Şanghay İşbirliği Örgütünün (ŞİÖ) daimî üyesi, Avrasya Ekonomik Birliğinin (AEB) önemli bir üyesi ve Orta Asya’nın en büyük ekonomisi olarak Tahran’ın “Doğu’ya bakış” dış politikası çerçevesinde özel jeopolitik ve jeoekonomik öneme sahiptir. Kazakistan jeoekonomik konumu ile İran’ın, Rusya ve Çin’e karadan ulaşımının kilit yollarından biridir ve buna karşılık İran, stratejik konumu ile Kazakistan’ın sıcak sulara ve açık denizlere erişim noktasıdır. Dolayısıyla iki ülke, bölgedeki son gelişmeleri ve mevcut kapasitelerini göz önünde bulundurarak ekonomi, enerji ve jeoekonomi alanlarında iş birliği geliştirmeye çalışmaktadır. 

İran ve Kazakistan’ın karşılıklı önemi göz önüne alındığında, iki ülke arasındaki ticaret hacminin 1400 yılında (Mart 2021-2022) sadece 265 milyon dolar civarında olması dikkat çekicidir. Ancak son müzakerelerin ardından iki ülke, ikili ticarette ekonomik bağlarını 3 milyar dolara çıkarmayı hedefliyor