İran’da Enflasyon Oranları Yükselişte

İran’da Enflasyon Oranları Yükselişte
Yazı boyutunu buradan ayarlayabilirsiniz

İran’da 1979 İslam Devrimi’nden bu yana enflasyonda dalgalanmalar yaşanmaktadır. Ülkedeki enflasyon oranı kısa dönemler hâlinde tek haneli seviyelere inse de geçtiğimiz 40 yıllık dönemde kronik enflasyon ya da çift rakamlı enflasyon sorunu hep süregeldi. ABD’nin tek taraflı olarak Kapsamlı Ortak Eylem Planı (KOEP) olarak bilenen Nükleer Anlaşma’dan çekilmesinden sonra ABD yaptırımlarının devreye girmesi başta döviz kuru ve enflasyon olmak üzere birçok ekonomik değişkeni olumsuz etkiledi. ABD’nin KOEP’ten çıktığı Mayıs 2018 sonrasında İran para birimi yabancı paralar karşısında hızla değer kaybetti. İthal mallarının fiyatlarındaki artış doğrudan ve dolaylı olarak ülke içi fiyatların artmasına neden oldu. Özellikle ithal ara malı kullanan sektörlerde bu artış daha çok öne çıktı. Bunun yanında yaptırımlar nedeniyle bazı ara malların tedarikinde meydana gelen sıkıntılar yine yurt içi fiyatlarındaki artışı hızlandırdı. Geçtiğimiz günlerde İran İstatistik Merkezi tarafından yayımlanan Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) enflasyonunda aylık bazda gerileme olsa da yıllık bazda enflasyon hâlâ önemli bir sorun olarak öne çıkmaktadır.

İran İstatistik Merkezi 24 Eylül 2019’da yaptığı açıklamada İran’daki enflasyon oranının 23 Ağustos’ta sona eren 12 ay boyunca yaklaşık %43’e ulaştığını duyurdu. Bu rakam Uluslararası Para Fonunun Nisan 2019’daki tahmininden yaklaşık %3 daha fazladır. İran’da TÜFE makul ölçütlerin oldukça üstünde seyretmektedir.

İran İstatistik Merkezi tarafından hazırlanan enflasyon raporunun alt kalemleri incelendiğinde önemli detaylar ortaya çıkmaktadır. Bölgeler arasında enflasyon oranı bakımından ciddi farklılıklar vardır. İlam, Kürdistan, Çaharmahal ve Bahtiyari ve Güney Horasan eyaletlerinde yıllık enflasyon oranı en yüksek %51 civarında iken Kum, Kirman, Fars, Hürmüzgan eyaletlerinde ise enflasyon oranı %36 dolaylarındadır.

Aşağıdaki tabloda Ağustos-Eylül 2019 ve (2018-2019 Ağustos) dönemine ilişkin TÜFE alt kalemlerinde aylık ve yıllık bazda enflasyon oranları sunulmaktadır. Tablodaki veriler dikkatle incelendiğinde eğitim, konut, su, elektrik, gaz ve yakıt gibi yarı kamusal mal ve yerel yönetimlerce sunulan hizmet fiyatlarında %22 ile %30 arasında artış kaydedilmiştir. Bu tür kamu ya da yarı kamusal mal ve hizmetler genelde devlet tarafından üretilmekte ya da sübvanse edilmekte ve dolayısıyla fiyat artışları baskılanmaktadır. Ülkede enflasyon oranının kartopu benzeri bir büyümeye girmesini engellemek için İran’ın diğer ülkelerde de bu tür durumlarda kullanılan “fiyat kontrol” politikası yürüttüğü gözlemlenmektedir.

Konut ve kira sektörü fiyatları ortalama %24 oranında artmıştır. Ancak bu fiyatların değişim oranının dikkatli okunması gerekmektedir. İran ile ilgili ekonomik araştırmalarda sık sık dile getirilen “veri yanlılığı” problemi gözlerden kaçmamaktadır. Nitekim Tahran gibi büyük şehirlerde serbest piyasada geçtiğimiz yıldan bu yana kira ve konut fiyatlarındaki artış bu oranın çok üzerindedir.
Eğlence, mobilya ve gıda ürünleri fiyatlarındaki artış hızı döviz kurunda meydana gelen artışa paralel bir seyir izlediği ve önümüzdeki dönemde bu kalemlerdeki artışın devam edeceği öngörülmektedir.

Özellikle fakir hane halklarının bütçesi içinde önemli bir yekûn tutan gıda ürünlerinin fiyatlarındaki %80 civarındaki artış, reel olarak bu grupların gelirlerinde ciddi bir azalma olduğunu göstermektedir.

Gıda kaleminde yılbaşından bu yana yine basında sık sık yer bulan önemli bir konu et fiyatlarındaki artıştır. Ülkede et fiyatları 2018-2019 Ağustos döneminde %82,5 artış göstermiştir. Devletin et fiyatlarında meydana gelen bu artışı önlemek ve piyasadaki et sıkıntısını gidermek için bir tür karne sistemini devreye sokmuş olmasına rağmen et fiyatlarının enflasyon sepeti içinde en çok fiyatı artan mal kalemi olduğu gözlemlenmektedir. Bunun yanında karne ile verilen etlerin düşük kalitede olması sosyal medya ve diğer bazı platformlarda önemli gündem maddesi olmuştur.

İran’da enflasyon oranı 2016 sonrasında kısa bir süreliğine tek haneli rakamlara düşmüştü. ABD yaptırımlarının etkisi ile enflasyon tekrar çift hanelere yükseldi. Başta gıda olmak üzere bazı kalemlerdeki enflasyon oranı oldukça yüksek seyretmektedir. Bu da ekonomik geliri düşük olan kesimlerin durumlarının zorlaştığını göstermektedir.