1399 yılının (21 Mart 2020-20 Mart 2021) “Üretim Sıçraması” yılı olarak seçilmesi nedeniyle Sanayi, Madencilik ve Ticaret Bakanlığı kendi sorumluluk alanına giren mallara yönelik üretim hedeflerini gösteren listeler hazırladı. Bu listede 22 mal ve 2 sektöre odaklanıldı. 22 maldan 13’ü sanayi, 9’u ise madencilikle alakalıdır. Ayrıca Bakanlık, petrol dışı ihracat için 50 milyar dolarlık bir hedef belirledi.

İran için 1398 yılı oldukça zor bir yıldı. Başta yaptırımlar olmak üzere meydana gelen gelişmeler ekonomide ciddi bir tahribat yarattı. Sanayi, Madencilik ve Ticaret Bakanlığı ekonominin söz konusu sorunlarının azaltılması ve hatta kötü gidişatın tersine çevrilmesi amacıyla yeni bir program yayımladı. “Üretim Sıçraması” veya Farsça adıyla “Céheş-i Toolid” adlı program geçtiğimiz günlerde uygulamaya alındı. Söz konusu programla İran’ın kendi kaynaklarını kullanarak üretimi artırması planlanıyor. Hâlihazırda İran’da; sanayi, maden ve ticaret sektörlerinin ihtiyaç duyduğu sermaye ihtiyacı toplamı 43,3 milyar dolar. Bunun 30 milyar dolarlık kısmı sanayi ve maden, 13 milyar dolarlık kısmı ise ticari faaliyetlere yönelik yatırımları kapsıyor.

Bakanlığın 1399 yılı için hazırladığı program ya da “yol haritası” ile bazı sektörlerde üretim hedefleri belirlediği gözlemleniyor. Bunun yanında üretim hedeflerinin gerçekleştirilmesi için alınması gereken önlemler de 7 aşamalı bir plan olarak düzenlenmiş.

Program ilkesel olarak aslında “Direniş Ekonomisi Doktrini'nin” bir izdüşümü. Bu programda hedef alınan sektörler şu şekilde sıralanmış:

• İthalatın yönetimi ve petrol dışı ihracatın geliştirilmesi (5 program)

• Planların uygulanarak maden ve madencilik sanayisinin geliştirilmesi (5 program)

• Bilgi temelli ürün ve teknolojinin geliştirilmesi (5 program)

• Piyasa ve lojistik ticaretin düzenlenmesinin yönetimi (5 program)

• Sanayi ve maden ile alakalı girişimcilik ve iş yapabilme alanlarının iyileştirilmesi (5)

• Finansal kaynak temini ve yatırımın geliştirilmesi (4 program)

Sektörler dikkatle incelendiğinde önemli bazı tespitler yapılabilir. İlk olarak petrol dışı sektörlerin ivme kazanmasının arzu edildiği gözlemleniyor. İran maden bakımından oldukça zengin bir ülke ve bu program ile sahip olunan yeraltı zenginliklerinin ekonomiye kazandırılması isteniyor. “Direniş Ekonomisi Doktrini'nde” de vurgulanan bilgi ve teknolojiye dayalı sektörler, yatırımda öncelikli alanlar olarak zikredilmiş.

İran finans sisteminin yeterince gelişmemiş olması yaptırımlar sonrası ortaya çıkan krizin derinden hissedilmesine nede olmuştu. Bu yüzden finans önemli bir yatırım alanı olarak öne çıkıyor. Ayrıca altyapı yatırımlarına da önem verilmiş. Piyasa ve lojistik gibi alanlar da diğer önemli başlıklar arasında.

Bakanlık bu programlarla ülkede sadece ekonominin arz yönüne değil talep yönüne de etki etmeyi planlıyor. Programla alakalı seçilmiş mal ve hizmetlerin ayrıntılı miktarı geçen yıl ile kıyasla aşağıdaki tablolarda belirtildi.

Tablo-1’de İran’da ağırlıklı olarak imalat sanayi kapsamındaki mallar ele alınmış. Birçok mal için %10 ila %20 arasında bir artış öngörülmüş. Tablo-2’de maden ve maden sanayisiyle ilgili mallar sunulmakta. Benzer şekilde bunlar için de %10 ila %20 civarında bir artış öngörülmüş. Tablo-3’te de petrol dışı ticari mallar ve ticaret başlığı ile ilgili hedefler gösterilmiştir.

Kaynak: https://bit.ly/3ezzskF

Kaynak: https://bit.ly/2KjjEob

Kaynak: https://bit.ly/3ezU2RW

Yukarıda zikredilen sektörlerde planlanan üretim sıçraması ünlü iktisatçı Krugman’ın da dediği gibi “geceden sabaha gerçekleşecek” bir durum değil. Bu sıçramanın bir süreç olarak düşünülmesi gerekiyor. Böyle bir sıçramanın yapılabilmesi için bazı ev ödevlerinin yapılması lazım. Yukarıda da geçtiği üzere Bakanlık bunun için ayrıca 7 aşama belirlemişti. Bunlar şu şekilde özetlenebilir:

• Altyapı Konusu

Birinci aşama daha çok ekonomik altyapının geliştirilmesine odaklanılmış. Bu aşamada altyapının geliştirilmesinin yanında atıl kapasitenin tespiti ve eksikliklerin giderilmesine yönelik uygulamalar dikkat çekiyor.

• Petrol Dışı Sektörler

İkinci aşamada petrol dışı ürünlere odaklanılmış. Bu aşama petrol dışı ürünlerin kapasitelerinin ve kalitesinin artırılması; marka oluşturma; ihracatçılara finansal destek; ticarette mal ve mal olarak takası; Çin, Avrupa ülkeleri ve komşu ülkelere mezkur malların ihracı ile ilgili bazı düzenleme ve uygulamaları kapsamaktadır.

• Maden Ticareti

Üçüncü aşama yukarıda belirtilen maden ve maden sanayi mallarının dağıtımı, satış vb. tedbir ve uygulamalarından oluşmaktadır.

• Bilgi ve Teknolojiye Yönelik Adımlar

Dördüncü aşama bilgi teknolojilerinden faydalanma ve bunların üretimi ile alakalıdır. İran’da bilgi teknolojisi altyapısının zayıf olması nedeniyle bilgi teknolojisi üretimi ile ilgili bazı altyapı geliştirmeleri; konuyla ilgili diğer ülkelerle istişare; beceri ve kabiliyet gelişimi ile ilgili bazı uygulama tavsiyeleri içermektedir.

• Ulaştırma ve Lojistik

Beşinci aşama piyasa ve lojistik ticaretle ilgili program ve düzenlemeleri içermektedir. İran’da yüksek enflasyon nedeniyle fahiş fiyat artışları çok sık görülmektedir. Bu aşama daha çok piyasa müdahalelerinin etkinliğini sağlama, temel besin maddeleri rezervlerini düzenleme ve tetkik etme gibi uygulamaları içermektedir.

• Girişimciliğin Geliştirilmesi

Altıncı aşama mal üretim süreçlerinin ıslahı; girişimcilik ve iş yapma olanaklarını iyileştirme; kamuoyunu aydınlatma; sanayi, madencilik ve ticaret politikalarını geliştirme gibi uygulamaları içermektedir.

• Finans Sektörü

Yedinci aşama belki yukarıdaki aşamaların temeli diyebileceğimiz “finansal kaynak temini ve onu yaygınlaştırma” ile ilgidir. Yeni finansal kaynakların kullanımının teşviki; gelişmemiş bölgelerinin gelişimine destek; paydaşların sermaye kapasitesinden faydalanma ve yatırım holdinglerinin teşviki; yatırımın ve yabancı finansal kaynakların özendirilmesi gibi uygulamaları içermektedir.

1398 yılını ağır yaptırımların gölgesinde geçiren İran’da 1398 yılının sonunda patlak veren ve hâlâ devam etmekte koronavirüs salgını ekonomik ve sosyal hayatı derinden etkilemektedir. 1399 yılı “Üretim Sıçraması” yılı olarak seçilmiş olmasına rağmen iyi niyetli ve oldukça iyimser varsayımlarla hazırlanan ve birçok malın üretimi için %10 ila %20 civarında artış hedefleyen bu planın başarı şansı çok yüksek görünmüyor.