İran’ın Tahsil Edemediği Alacakları

İran’ın Tahsil Edemediği Alacakları
Yazı boyutunu buradan ayarlayabilirsiniz

İran’ın; petrol, doğal gaz ve diğer ürünlerin ihracatı ve bazı siyasi sebeplerden kaynaklı olarak çeşitli ülkelerden alacağı bulunmaktadır. Ancak ikincil yaptırımlar; İran’ın, bankacılık ve para transferi gibi işlemlerine ket vurdu. Bu sebeple İran, yoğun diplomatik faaliyetlere rağmen borçların tahsili konusunda ciddi bir mesafe katedememiştir. İran’ın politik pozisyonu, ülkelerin borçlarını ödemedeki durumunu da etkilemektedir. İran’a borçlu olan ülkeler arasında Irak, Suriye, Birleşik Krallık, Güney Kore, Japonya ve Hindistan yer almaktadır.

 

Grafik: İran’a Borçlu Ülkeler*

 

*Mümkün olduğu kadar resmî verilere veya muteber kaynaklara dayandırılan en güncel tarihli meblağlar kullanılmıştır.

Kaynak: BBC Farsi, Business Today, IFP, Tehran Times ve The Guardian

 

IRAK: Eylül 2021’de İran Ulusal Doğal Gaz Şirketi; Irak’ın, İran’a toplam 5 milyar dolar gaz borcu olduğunu ilan etmişti. Resmî verilere göre 5 milyar doların 3 milyar doları, Irak Ticaret Bankasında (Trade Bank of Iraq, TBI) 2018 ABD yaptırımları nedeniyle bloke edilmiş durumdadır. Vadesi dolmuş yaklaşık 2 milyar dolar ise Irak Elektrik Bakanlığı tarafından henüz ödenmemiştir. Hamas’a yakınlığı ile bilinen el-Ehad Haber Ajansı, Irak’ın toplam 7,2 milyar dolarlık borcunun 5 milyar dolarlık kısmının ödendiğini iddia etse de İran-Irak Ortak Ticaret Odası Yönetim Kurulu Üyesi Hamid Hüseyni, 5 milyar dolarlık borç ödeme iddiasını reddetmiş ve Irak’ın, çok cüzi miktarlarda ödeme yaptığını söyleyerek borcunun gittikçe arttığını vurgulamıştır.

SURİYE: İç savaş nedeniyle Esed rejiminin artan finansal sorunlarını, Tahran yönetimi kredi kanallarıyla çözmeye çalışıyor. Farklı kaynakların tahminlerine göre İran; Suriye’ye en az 4,5, en fazla 7,6 milyar dolarlık kredi kanalı açmıştır. Bu iddianın yanı sıra Suriye’ye 2013-2018 yılları arasında gönderilen yaklaşık 10,3 milyar dolar değerinde petrol tankeri bulunmaktadır. Buna ilave olarak farklı kaynaklardan elde edilen bilgilere göre İran, Suriye için 30 milyar dolar ila 105 milyar dolar arasında bir harcama yapmıştır. Suriye ve İran arasındaki finansal ilişkiler, kısıtlar altında ilerlemektedir ve yaptırım tehlikesi dolayısıyla bu ilişkiler şeffaf değildir. Ancak ilişkilerin seyri, saha yansımaları ve bürokratların açıklamaları göz önüne alındığında İran, verdiği borçları başka türlü almak istiyor.

BİRLEŞİK KRALLIK: Birleşik Krallık’ın İran’a olan borcu, oldukça eskiye dayanıyor. İran’a, Muhammed Rıza Şah Dönemi’nde Birleşik Krallık tarafından 1.500 tank ve 250 tamir aracı satılmıştı. Bunun karşılığında İran, Birleşik Krallık’a 600 milyon sterlin (798 milyon dolar)  ödeme yapmıştır. Ancak sadece 185 tank teslim edilmiş ve Devrim sebebiyle teslimatı yapılması gereken askerî araçlar verilmemiştir. İran, teslim edilmeyen askerî araçların parasını almak üzere hukuki yolları kullansa da İran’da, İngiliz-İran çifte vatandaşlarını alıkoymuştur. Birleşik Krallık, yaptırım ve ambargolar nedeniyle geriye kalan 400 milyon sterlini (532 milyon dolar) ödememektedir. Birleşik Krallık ayrıca ödeme için çifte vatandaşların serbest bırakılmasını ön şart olarak İran’dan talep etmektedir.

GÜNEY KORE: Güney Kore, 2018 ABD yaptırımlarından önce İran petrolünün müşterilerindendi. ABD yaptırımlarıyla beraber İran’la ekonomik ilişkilerini âdeta askıya aldı. İran’a ödeyeceği petrol borçları da yaptırımlar sebebiyle yapılamadı ve borçlar, Güney Kore bankalarında dondurulmuş varlık olarak beklemek durumunda kaldı. İranlı bürokratlar, dondurulmuş varlıkların serbest bırakılması için çaba göstermekte ve serbest bırakılan varlıklarla temel ham madde ve tıbbi malzeme alacağını sıkça vurgulamaktadır. Ancak Güney Kore, İran için risk almak istememektedir. İran ve Güney Kore Ortak Ticaret Odası Başkanı Hüseyin Tenhai, Güney Kore’de İran’ın 7 milyar dolarlık dondurulmuş varlığının olduğunu söylemiştir.

JAPONYA: ABD’nin Uzak Doğu’daki müttefiki olan Japonya, Güney Kore gibi İran’ın petrol müşterisiydi ve ABD yaptırımlarından sonra İran’a olan ödemelerini gerçekleştiremedi. Böylelikle Japonya’nın İran’a olan borcu, dondurulmuş varlık statüsüne girdi. İranlı bürokratlar, Japon yöneticiler ile yakın temas hâlinde olsa da onları ikna edemedi. Ağustos 2021’de Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi, Japonya Dışişleri Bakanı Toshimitsu Motegi ile Tahran’da yaptığı görüşmede, Japonya’ya dondurulmuş varlıkların serbest bırakılması için çağrı yaptı ancak Japonya tarafından olumlu bir cevap gelmedi. Hâlihazırda İran’ın, Japonya’da 3 milyar dolarlık dondurulmuş varlığı bulunuyor.

HİNDİSTAN: İran’ın başka bir petrol müşterisi olan Hindistan, 2018 ABD yaptırımları devreye girdikten sonra İran’dan aldığı petrollerin ödemesini yapamadı. Ancak Hindistan’ın borç durumu, yaptırımlardan önce de problemliydi. Hasan Ruhani hükûmetinin Petrol Bakanı Bijen Namdar Zengene 2016’da yaptığı açıklamada, Hindistan’ın 6 milyar dolar borcu olduğunu belirtmişti. Hâlihazırda Hindistan Merkez Bankasında (Reserve Bank of India, RBI), İran’a yapılacak petrol ödemelerine ait 4 milyar dolarlık dondurulmuş varlık bulunuyor.


1 İngiliz sterlini 17.12.2021 tarihli serbest piyasa verilerine göre 1,33 ABD doları olarak hesaplanmıştır.