Özet

Nadir Şah’ın İran’daki hakimiyeti esnasında Doğu’daki Osmanlı haber alma kaynaklarının ve iletişim ağlarının açıklandığı tezde; elçiler, casuslar, esirler, tacirler, ulaklar ve seyyahlar gibi bilgi taşıyan, ileten aktörler düzeyinde tekil vakalar incelenirken bunlar arasındaki somut ve muhtemel bağlantılarla ilişkiler de gösterilmektedir.

Çalışma, Nadir Şah’ın İran’ı yönettiği 1736’dan 1747’ye kadar süren dönemle sınırlandırılmıştır. Dönemin olaylarının yoğunluğu ve karmaşıklığı iletişim ve haberleşme kaynaklarını ve sorunlarını dikkatle incelemeyi gerektirmektedir. Çoğunlukla Osmanlı kaynakları esas alınmakla birlikte farklı dilde kaynaklardan da yararlanılan tezde; ele alınan coğrafi saha Anadolu, Irak, Hicaz, İran ve Hindistan’ı kapsarken özellikle Osmanlı merkezî ve yerel görevlileriyle iletişime geçmiş kişilere yoğunlaşılmaktadır.

Tasviri ve analitik iki tür yaklaşıma dayanan araştırmada tasviri boyutla istihbaratın İstanbul’a nasıl ve ne zaman vardığının gösterilmesi hedeflenirken, Münif Mustafa Efendi’nin İran Sefaretnamesi ile İbrahim Müteferrika’nın Zeyl-i Tarih-i Seyyah’ı gibi yeni veya ihmal edilmiş bilgi kaynakları ve bilgi taşıyıcıları tanıtılmaktadır. Ayrıca literatürdeki kronolojik ve coğrafi hatalar ile birincil kaynaklarda birbiriyle çelişen anlatımlara dikkat çekilmektedir. Analitik düzeyde ise politika belirleme sürecinin çetrefilliği, karmaşıklığı gösterilmekte, bazı Osmanlı aktörleri arasındaki dostane ve hasmane ilişkilere işaret edilerek Ahmed Paşa ve Hacı Beşir Ağa liderliğindeki iki siyasi hizbin Osmanlı Devleti’nin İran politikasını nasıl etkilediği üzerinde durulmaktadır.

Özgeçmiş

M. Nureddin Özel, 2012 yılında Boğaziçi Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölümünden mezun oldu. Yüksek lisans eğitimini 2018’de İstanbul Şehir Üniversitesi Tarih Bölümünde tamamladı. Engin Deniz Akarlı danışmanlığında hazırladığı “Ambassadors, Spies, Captives, Merchants and Travelers: Ottoman Information Networks in the East, 1736-1747” başlıklı tezi İRAM tarafından 2019’un en iyi yüksek lisans tezi ödülüne layık görüldü. Doktora eğitimine İstanbul Medeniyet Üniversitesi Tarih Bölümünde devam etmektedir.