İran’da Elektrik Kesintileri ve Protestolar

İran’da Elektrik Kesintileri ve Protestolar
Yazı boyutunu buradan ayarlayabilirsiniz

İran’da Mayıs 2021’de başlayan elektrik kesintileri, Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin geride kalması ve talebin artmasıyla temmuz ayında çok daha uzun süreli yaşanmaya başlandı. Hastanelerden küçük esnafa kadar her kesim, elektrik kesintilerinden muzdarip oldu. İlk başlarda sosyal medyada çok sayıda kullanıcının elektrik kesintisinden şikâyet ettiği görüntüler yayımlandı. Kesintiler daha sonra ise bazı şehirlerde protesto amacıyla insanların elektrik dağıtım ofisi binalarının önünde toplanmasına neden oldu. İran’da yaygın elektrik kesintilerinin yaşanması birçok şehirde protestolara yol açtı.

Tahran, Fars, Mazenderan, Elburz, Kum, Huzistan, Sistan ve Beluçistan, Gilan ve Gülistan illerinin pek çok yerinde “elektrik protestoları” yaşandı. Tahran ve Şiraz gibi büyük şehirlerin yanı sıra Kazerun, Babolser, Günbedkavus, Firidunkenar, Babol, Amul, Gaimşehr, Sari, Kerec, Kurtköy, Bender Gez gibi yerleşim yerleri şimdiye kadar protestoların yaşandığı küçük şehirler arasında yer aldı. 2021 Haziran Cumhurbaşkanlığı Seçimleri nedeniyle büyük şehirlerdeki elektrik kesintilerine siyasi talimatla ara veren elektrik dağıtım şirketi, bu sürede nüfus sayısına göre küçük şehirlerde daha fazla kesinti yaptı. Temmuz ayında ise büyük ve güvenlik açısından hassas şehirlerde, daha sık ve uzun süreli elektrik kesintileri yaşandı.

Huzistan ilindeki nehirler üzerinde inşa edilen barajların kurumasına neden olan su kıtlığı, kuraklık sorunu ve aşırı tüketim, elektrik üretiminde ve su tedarikinde ciddi sorunlar ortaya çıkardı. Temmuz 2021’de çok sayıda Ahvaz sakini, şehrin farklı bölgelerindeki ciddi su ve elektrik sorunlarını protesto etmek için Huzistan Valiliği önünde toplandı. Protestocular, yöneticileri beceriksizlikle ve sorumsuzlukla suçlayan sloganlar attı ve pankartlar taşıdı. Hatta çok daha sert siyasi içerikli sloganlar kullanan göstericiler de gözlemlendi.

Çeşitli şehirlerde gösteriler düzenleyen protestocular, elektriğin bir seferde en az iki saat olmak üzere günde üç veya dört kez kesildiğini ve elektrik kesintilerinin günlük hayatta birçok soruna neden olduğunu (su kesintileri, gıda bozulmaları, cihazların yanması, asansörlerin çalışmaması gibi) söylemektedir. Elektrik kesintilerinden bankacılık sistemi de belirli ölçüde etkilendi. Ülkenin farklı bölgelerinde internet bağlantısında kopukluklar yaşandı.

Sıklıkla yaşanan elektrik kesintileri, trafik akışını ve hastanelerin faaliyetlerini olumsuz etkiledi. Hükûmet yetkilileri, hastanelerde elektriğin kesilmeyeceğini defalarca vurgulasa da sağlık personelleri bunun gerçeği yansıtmadığını savunuyor. Yaşanan uzun elektrik kesintileri nedeniyle hastanelerin yoğun bakım ünitesindeki hastaların ölme riskinin de yüksek olduğu vurgulanıyor. Pek çok büyük hastanede, jeneratörlerin de elektrik kesintisi durumunda yetersiz olduğu iddia ediliyor. Toplumsal infiale yol açan bu sorunun nedenleri arasında ise aşırı elektrik tüketimi öne çıkarılıyor.

Aşırı elektrik tüketimindeki ciddi artışın iki ana nedeni olarak hava sıcaklığındaki yükseliş ve kripto para madenciliği gösterilmektedir. İran Enerji Bakanlığı yetkilileri, ülkede illegal yapılan kripto para madenciliği sonucunda artan elektrik tüketiminin, elektrik kesintilerini meydana getirdiğini savunuyor. Enerji Bakanlığı, ülkede yetkisiz veya illegal şekilde kripto para madenciliği yapan 2.000’den fazla merkezin ya da grubun ortaya çıkarıldığını duyurdu. Kripto para madencilerinin elektrik tüketiminin, İran’da 2021 yılı kış aylarından yaza doğru 600 MW ile 2.000 MW arasında değiştiği tahmin ediliyor.

Ülkenin elektrik üretim kapasitesine her yıl yaklaşık 3.000 MW güç eklenmesine rağmen sıcaklık artışı ve yağışların önemli ölçüde azalması ile ortaya çıkan kuraklık, barajların su deposundaki düşüş ve aniden artan mevsimsel talep; elektrik üretimine eklenen kapasiteyi dengeleyerek elektrik açığını artırdı. Ülkenin barajlarında toplanan su rezervlerine ortalama su girişi, 2020 yılında yaklaşık 12 milyar metreküp iken bu yıl bu rakam 6 milyar metreküpe düştü. Kuraklık sonucu yağış miktarındaki azalma ile ortaya çıkan su sıkıntısı, hidroelektrik santrallerinin üretiminde, altı büyük şehrin toplam tüketimine eşit olan 4.000-5.000 MW’lık bir düşüşe yol açtı. Ülke genelinde, toplam 12.000 MW kapasiteli 55 hidroelektrik santrali faaliyet gösterse de yaşanan su sıkıntısı, bu santrallerin üretimlerini ciddi şekilde etkiledi.

Her bir santigrat derece yüksek sıcaklıkta, insanlar daha fazla klima kullandığından İran’ın 4.500 MW ek güç kaynağına ihtiyacı oluşuyor. Bazı uzmanlara göre ülkedeki elektrik tüketiminin yıllık %5 artmasına rağmen Enerji Bakanlığı, üretim kapasitesini aynı oranda artırmadı ve bugünlerde yaşanan elektrik kesintileri aslında öngörülebilirdi. İran’ın 2021 Temmuz ayında günlük elektrik üretimi 54.000 MW iken günlük elektrik tüketimi ise 66.000 MW’tan fazla oldu.

Ülkenin elektrik santralleri elektrik talebinden yaklaşık 12.000 MW daha az elektrik üretebilmektedir. Söz konusu elektrik açığı, bir önceki yılın aynı tarihindeki tüketimden 10.000 MW fazla olmuştur. Bu açığı kapatmak için İran; şu anda Türkmenistan, Ermenistan ve Azerbaycan’dan elektrik ithal etmektedir. Artan elektrik kesintileriyle başa çıkmanın kısa vadeli acil çözüm yolunun, komşu ülkelerden daha fazla elektrik satın almanın yanı sıra elektrik ihracatını belirli ölçüde kısıtlamak olduğuna inanılmaktadır. İran, 2021 yılı itibarıyla Afganistan, Pakistan ve Irak’a elektrik ihraç etmektedir. Elektrik ihracatının durdurulmasının yanı sıra ülke içindeki talebin azaltılmasına yönelik adımlar da hükûmetin gündemindedir.

Ülkenin elektrik tüketiminin azaltılması ile ilgili Cumhurbaşkanı’nın talimatı ile Birinci Yardımcı’sı başkanlığında art arda toplantılar yapıldı ve Enerji Bakanlığının konu ile ilgili önerileri dinlendi. Kabine; Enerji Bakanlığına, ülkenin elektrik arz ve talebini dengelemek için yaz mevsiminde elektrik tüketiminin pik döneminin sonuna kadar yüksek elektrik tüketen abonelerin elektriğini sınırlama veya gerekirse kesme izni verdi. Tüm devlet kurumları, bankalar ve diğer kamu kurumlarının çalışma saatleri ve günleri yeniden düzenlendi (22 Ağustosa kadar Tahran’da ve ülke genelinde kurumlar perşembe günleri kapalı olacak.). Pek çok endüstri tesisi, yaz tatili nedeniyle veya bahanesiyle iki hafta boyunca kapatılmaya zorlandı. Yoğun saatlerde çalışmayı bırakan sanayi tesislerinin elektrik faturalarında, diğer saatlerde %50 indirim uygulanmaya başlandı. Tarım sektöründen, su pompalarını yoğun tüketim saatlerinde kullanmamaları talep edilmekte ve karşılığında belirli saatlerde ücretsiz elektrik kullanma imkânı verilmektedir.

Bazı haber sitelerinden yayılan haberler, elektrik dağıtım sisteminde ve elektrik üretim santrallerinde bazı personelin elektrik tedarikini sabote ettiği yönünde olsa da bu durum, yetkililer tarafından kısa sürede yalanlandı. Elektrik kesintileri, son yıllarda bu sektöre yeterince yatırım yapılmaması nedeniyle elektrik üretiminin artmamasının yanı sıra üretim ve dağıtım şebekesinin zamanla bozulmasına bağlanmaktadır. Enerji santrallerinin düşük verimliliğinin (İran’ın termik santrallerinde elektrik üretim verimliliği yaklaşık %35’tir.) yanı sıra üretim, iletim ve dağıtımdaki kayıplar da ciddi orandadır.

Ülkenin elektrik üretim kapasitesinin geliştirilmesi ile verimliliğin ve elektrik santralleri sayısının artırılması, kısa vadeli bir süreç olmadığı için bu sorun, 2021 Cumhurbaşkanlığı Seçimlerinden sonra oluşacak yeni hükûmetin de en önemli gündem maddelerinden biri olacaktır. Yeni hükûmetin, İran’ın elektrik endüstrisine yoğun bir şekilde yatırım yapması gerekecektir. Her yıl, yaklaşık 4.000 MW yeni elektrik santrali kapasitesi inşa etmek için 3,5 milyar euroluk kaynağa ihtiyaç vardır. Elektrik talebinin ortalama %5 oranında yükselmesi ve ülkenin kalkınma planlarında yılda 5.000 MW’lık yeni elektrik santrali inşa etme hedefi, elektrik iletim hatları ve dağıtım ağının geliştirilmesi toplam 4-5 milyar dolarlık yatırım gerektiriyor.

Sonuç olarak İran’ın elektrik endüstrisi şu anda tarihinin en kritik dönemlerinden birini yaşamaktadır. 2021 Temmuz ayında İran’ın çeşitli şehirlerinde insanlar yaygın elektrik kesintilerini protesto etti. Geldiğimiz noktada, elektrik dağıtım şirketleri Tahran, Meşhed, Tebriz, Isfahan, Kerec, Şiraz, Ahvaz, Kirmanşah, Urmiye, Reşt gibi tüm büyük şehirlerde elektrik kesintilerinin takvimini önceden halka açıklıyor. İran Elektrik Üretim ve Dağıtım Şirketi (TAVANIR) yetkilisi, elektrik açığı ile ilgili durumu önümüzdeki ay için “acil durum” olarak nitelendirdi. İran'da elektrik kesintileri, su kıtlığı ve buna bağlı kitlesel protestoların 2021 yazında devam edeceği öngörülebilir.