Türkmenistan-İran-Azerbaycan Doğal Gaz Koridoru, 2022 yılında aktif olarak çalışmaya başladı. Şöyle ki Kasım 2021’de Aşkabat'ta; Azerbaycan, İran ve Türkmenistan arasında imzalanan ve her yıl Türkmenistan'dan Azerbaycan'a İran üzerinden 1,5-2 milyar metreküp doğal gaz iletimini öngören üçlü gaz takası anlaşması, 2022 Ocak ayından itibaren uygulanmaya başlandı. Ardından 2022 Haziran ayında, Azerbaycan Ekonomi Bakanı ile İran Petrol Bakanı tarafından imzalanan mutabakat zaptına göre Türkmenistan'ın İran üzerinden Azerbaycan'a ileteceği doğal gazın hacminin iki katına, yani 3-4 milyar metreküpe çıkacağı belirtildi. İran tarafı ise hem transit ülke pozisyonunu güçlendirmek hem de bazı bölgelerde doğal gaza erişimi iyileştirmek için bu takas anlaşması ile gönderilecek gaz hacminin azami 4 katına kadar (6-8 milyar metreküp) yükseltilmesi için gerekli altyapı potansiyeline sahip olduğunu beyan etti.

Azerbaycan’ın 2022 yılında doğal gaz ithalat hacimleri ile ilgili açıklanan istatistiksel veriler; geçen yıl, İran üzerinden ülkeye Türkmen gazının ithalatının başlatıldığını ancak ithal edilen gazın hacminin hedeflenen yıllık 1,5-2 milyar metreküp seviyesinden az olduğunu ortaya çıkarmaktadır. Azerbaycan, 2022 yılında 2021 yılına göre 2 kat artışla yaklaşık 1 milyar metreküp doğal gaz ithal etmiştir. Azerbaycan'ın ithal ettiği gazın %84’ü, yani yaklaşık 857 milyon metreküpü Türkmenistan'dan gelmektedir. Gazın geri kalanı ise Rusya'dan (93 milyon metreküp) ve İran’dan (66 milyon metreküp) ithal edilmiştir.

Kaynak: Apa.az, 2023

Azerbaycan’ın 2021 yılında doğal gaz ithalat hacminin neredeyse tamamı İran'dan karşılanmıştır. 2022 yılında ise Türkmenistan ve Rusya'dan da gaz ithal edilmiştir. Kasım 2022’de Azerbaycan Devlet Petrol Şirketi (SOCAR) ile Gazprom Export arasında imzalanan gaz alım anlaşması, Kasım 2022-Mart 2023 aralığında 1 milyar metreküpe kadar Rus doğal gazının Azerbaycan'a arzını kapsamaktadır. Rusya ve İran arasındaki doğal gaz takasında Azerbaycan rotasının kullanılma seçeneği hâlâ gündemdedir.

Azerbaycan'ın, 2022'de İran üzerinden Türkmenistan'dan ithal ettiği gaz hacmindeki yıllık 1,5-2 milyar metreküp hedefinin neredeyse yarısı kadar gerçekleşmesi, koridorun (veya bu aşamada sadece rotanın) yeni aktif hâle gelmesi ile bağlantılı olabilir. Yani teknik olarak iletim altyapısı test edilmiş olabilir veya taraflar, haklı gerekçelerle takas anlaşmasını daha küçük hacimlerle gerçekleştirmeye başlamayı daha uygun görebilir. Bu açıdan baktığımızda 2022 yılında Azerbaycan’ın İran üzerinden ithal ettiği 857 milyon metreküp Türkmen gazının önemi, gazın hacminden ziyade bu inisiyatifin kâğıt üzerinde kalmadığı ve İran-Azerbaycan ilişkilerindeki siyasi gerilime rağmen uygulandığı gerçeğidir. Türkmenistan-Azerbaycan enerji ve siyasi ilişkileri de Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) kapsamındaki diyaloğa, 2022 Aralık'ta Türkmenistan'da yapılan Türkiye-Türkmenistan-Azerbaycan Devlet Başkanları 1. Zirvesi'nde yapılan enerji vurgusuna rağmen tam olarak restore edilmiş sayılmaz.

Azerbaycan’ın 2023 yılında İran üzerinden ithal edeceği Türkmen gazının hacmi, bu yeni doğal gaz koridorunun geleceği ile ilgili daha nitelikli veri sağlayabilir. Ancak genel olarak doğal gaz takas anlaşmasının tam işlevsel bir koridora dönüşmesi için bazı etkenlerin tesiri de dikkate alınmalıdır. Türkmenistan-İran-Azerbaycan Doğal Gaz Koridoru’nun gelecekteki görünümünün bağlı olduğu 5 temel etken bulunmaktadır: (1) üç ülkenin birbirleriyle karşılıklı güvene dayalı siyasi ilişkileri, (2) Çin’in Türkmenistan’dan doğal gaz ithalatının ölçeği ve eğilimleri, (3) AB ve Türkiye’nin Türkmen gazına olan ilgisinin sürekliliği ve bu doğal gazın ihracat rotası ile ilgili alınacak stratejik kararlar, (4) Azerbaycan’ın doğal gaza artan iç talebinin karşılandığı kaynaklar ve bu ülkenin Avrupa piyasasına gaz ihracatının seyri (2022 yılında bu ihracatta %40 artış yaşandı.), (5) bölgesel doğal gaz ihracat boru hatları ile diğer ilgili altyapının mevcut kapasitesi ve kapasite artırıcı yatırımların bulunabilmesi.