İran, Türkiye’de kültürel olarak gelişmiş ve okumaya düşkün bir ülke olarak algılanmaktadır. Özellikle Tahran’a yolu düşen, Tahran Üniversitesinin bulunduğu İnkılap caddesine uğrayan herkes İran'da okuma oranının yüksek olduğu, caddenin boydan boya kitapçılarla dolu olduğunu dillendirir. Bundan on-on beş yıl önce gitmiş olanlar ise kitabın çok ucuz olduğundan bahseder dururdu. Ancak durum İran’a uygulanan yaptırımların ağırlaşmasından sonra değişmeye başlamış, devlet önceden yayınevlerini ciddi bir şekilde sübvanse ederken artık bundan vazgeçmiştir. Son birkaç yılda ise kâğıt piyasasında yaşanan sıkıntılar artınca yayınevleri kâğıt bulamayacak duruma gelmiştir.

Bu bağlamda her yıl nisan-mayıs aylarında Tahran’da düzenlenen uluslararası kitap fuarında Kültür ve İrşad Bakanlığı tarafından yayıncıları desteklemek ve kitap okuma kültürünü teşvik amacıyla öğrenci ve akademisyenlere; medrese talebeleri ve hocalarına kitap alışverişlerinde kullanılmak üzere belirli meblağlarda kitap kartı verilmektedir. Bu kartlarla alışveriş yapıldığında ya belli oranlarda indirim uygulanmakta ya da kartlar para yerine kullanılabilmektedir.

Fuar dışında yine Kültür ve İrşad Bakanlığı tarafından yılın belli dönemlerinde ülke genelinde “Yaz Kampanyası” ve “Sonbahar Kampanyası” adıyla programlar yapılmaktadır. Bu kampanyalar ülke sathında faaliyet yürüten kitapçıların katılımı ile uygulanmaktadır. Kampanyalar boyunca alışverişlerde belli oranlarda indirimler uygulanmakta olup söz konusu indirimin bedeli bakanlık tarafından karşılanmaktadır.

Geçtiğimiz yaz ve sonbahar dönemlerinde gerçekleşen kampanyaya İran genelinde yaz döneminde 628, sonbahar dönemindeyse 585 kitapçı katılmıştır. Bu kampanyalar sayesinde ülke genelinde özellikle başkent Tahran dışında bulunan kitapçılara önemli bir destek sağlanmaktadır. Bakanlık her kampanya sonrası bir rapor hazırlayarak kampanya boyunca kitap satışı ile ilgili ayrıntılı bilgilere yer vermektedir.

1398 Yılı Yaz Kampanyası Tahran’da 18-25, diğer eyaletlerde ise 16-25 Temmuz tarihleri arasında; Sonbahar Kampanyası ise 14-29 Kasım tarihleri arasında düzenlenmiştir. Geçtiğimiz yıl yaz aylarında düzenlenen kampanyaya İran genelinde 628 kitapçı katılmış olup 98.765 kişi alışveriş yapmıştır. Bu yılki Yaz Kampanyası boyunca genel kitap kategorisinde 268.245, çocuk kitapları kategorisinde ise 115.703 adet kitap satışı gerçekleşmiştir. Buna göre toplamda 383.948 adet kitap satılmıştır. Genel kitaplar kategorisinde satılan kitaplarda ilgi; sırasıyla yabancı roman ve hikâye, yerli roman, din, psikoloji, yabancı edebiyat (şiir, mizah, oyun, deneme), Farsça şiir, İran Tarihi, sosyoloji, felsefe, mantık ve sanat-mimarlık şeklinde dağılmıştır. Genel kategoride ilginin en fazla %13.2’lik oranla yabancı roman ve hikâyede yoğunlaşması dikkat çekmektedir. Fars şiiri %6.3’lük bir oranla altıncı sırada yer almaktadır. Çocuk ve gençlik kitapları sıralamasında da sıralama hemen hemen aynı gözükmektedir. Bu kampanya süresince telif eserler arasında en çok satanlar içinde modern İran edebiyatının güçlü isimlerinden Bozorg Alevi, Mahmud Devletabadi, Nadir İbrahimi, Abbas Marufi, Zoya Pirzad gibi isimlerin yanı sıra popüler romanlar ve popüler psikoloji kitapları da yer almaktadır. En çok satanlar listesinde sadece bir şiir kitabının olması dikkat çekmektedir. Klasik tarzda yazdığı şiirlerle hem eski hem de yeni nesil tarafından beğenilen bir şair olan Fazıl Nazari listede yedinci sırada yer almaktadır.

Tercüme kitaplarda ise ilgiyi daha çok kişisel gelişim ve psikoloji içerikli romanlar çekmektedir. Elif Şafak, Rachel Hollis, Steve Toltz, Rolf Dobelli, Irvin Yalom, Michelle Obama ve Jojo Moyes bu kampanya boyunca en çok satan yabancı yazalar arasında yer almaktadır.

14-29 Kasım tarihleri arasında düzenlen Sonbahar Kampanyası'na 31 eyalette 585 kitapçı iştirak etmiştir. Bu kampanya boyunca 65.347 kişi kitapçılar aracılığı ile kitap satın almış ve toplam 320.986 adet kitap satışı gerçekleşmiştir. Bir yıl önce aynı tarihlerde gerçekleşen kampanyadan yararlanan kişi sayısının 76.386 ve satın alınan kitap sayısının 337.365 olduğu düşünüldüğünde geçen zaman içinde halkın alım gücünün zayıfladığı görülmektedir.

Sonbahar Kampanyası'nda en çok ilgi gören kitaplar sıralaması pek değişmemiştir. En çok satan yerli yazar arasında Bozorg Alevi, Abbas Marufi, Nadir İbrahimi, Fazıl Nazari gibi isimler yer alırken yedinci sırada Kerim Zamani’nin Mesnevi Şerhi, sekizinci sırada ise şair Ahmed Şamlu’nun mektuplarından oluşan bir kitap yer almaktadır. Yine popüler romanlar ve kişisel gelişim kitapları en çok satanlar arasındadır. Bozorg Alevi’nin Çeşmhayeş (Gözleri) adlı romanı 593, Abbas Marufi’nin Senfoni-yi Mordegan (Ölüler Senfonisi) 501, Kerim Zamani’nin Mesnevi Şerhi 354 ve en çok satanlar listesinde tek şiir kitabı olan Fazıl Nazari’nin Eknun (Şimdi) başlıklı kitabı ise 323 adet satılmıştır. En çok satanlar listesinde İran-Irak Savaşı'nda hayatını kaybeden İbrahim Hadi’nin hatıraları ikinci, bir klinik psikolog olan Pune Mukimi’nin Instagram notlarından oluşan kitabı üçüncü ve Devrim Rehberi Ali Hamenei’nin konuşmalarından oluşan kitabı ise onuncu sırada yer almaktadır.

Yaz ve Sonbahar kampanyalarının bir önceki yıla ait verilere bakıldığında konu itibarıyla en çok satan kitaplar sıralamasında çok fazla bir değişik görülmemektedir. 1397 Yaz Kampanyası'nda Elif Şafak’ın Aşk (Millet-i Işk) romanı 2.285, ikinci sırada yer alan Yuval Noah Harari’nin Sapiens adlı eseri 938 adet satmıştır. Aslında Elif Şafak’ın romanı son birkaç yıldır en çok satan kitaplar listesinin başında yer almaktadır. 1397 Yılı Sonbahar Kampanyası'nda Aşk romanı 2.412 adet ile yine Kampanya'nın en çok satan kitabı olmuştur. İkinci sırada 1.296 adet ile yine Harari’nin kitabı yer almaktadır. Aynı yılın Nevruz döneminde gerçekleşen Bayram Kampanyası'nda Aşk romanı tercüme eserler sıralamasında yine ilk sırada yer almakla birlikte bu sefer satış sayısı 5.517 adete ulaşmıştır.

Elde ettiğimiz bu rakamlar; İran halkının hangi tür kitaplara ilgi duyduğu, hangi yazarların kitaplarının daha çok okunduğu gibi sorulara cevap verebilmek açısından önemlidir. Elif Şafak’ın Türkiye’de 2009 yılında yayımlandığında tartışmalara sebep olan özellikle tasavvuf çevrelerinden tepki gören kitabı yaklaşık 10 yıl sonra İran’da yeniden gündeme gelerek en çok satan kitaplar listesine girmiştir. Kitap kısa sürede İran’ın üniversite ve kültür ortamlarında tartışılmış, Abdülkerim Suruş gibi felsefeciler tarafından övgüyle bahsedilerek okunması tavsiye edilmiştir. Bazı toplumbilimciler kitap hakkında makaleler kaleme almış ve İranlıların neden bu kitaba bu kadar ilgi gösterdiklerini sorgulamıştır. Kitabın on iki ayrı tercümesinin olması da İran kitap ve tercüme piyasasının farklı bir sorunu olarak karşımıza çıkmaktadır.

Sonuç olarak İranlı kitap okuyucusunun yerli yazarlardan Bozorg Alevi, Abbas Marufi, Nadir İbrahimi gibi iyi edebiyat örneklerine diğer popüler yazarlara nispetle daha fazla rağbet gösterdiğini ancak çeviri eserler söz konusu olduğunda daha popüler ve kişisel gelişim ağırlıklı eserlere yöneldiğini söyleyebiliriz. Dikkat çekici bir başka nokta ise en çok satanlar listesine giren tek şiir kitabının yazarı şair Fazıl Nazari’nin klasik tarzda şiirler yazıyor olmasıdır. Bu İran toplumunda henüz klasik şiir formunun canlı olduğunu göstermesi açısından önemlidir.