Bu hafta İran basınındaki tartışmasız en yoğun gündem, Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi ile beraberindeki isimleri taşıyan helikopterin Doğu Azerbaycan ilinde kaza kırıma uğraması oldu. Olay sonrasında İran İslam Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Reisi, Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahiyan, Doğu Azerbaycan Valisi Malik Rahmeti ile Doğu Azerbaycan Cuma İmamı ve Ayetullah Ali Hamenei'nin Temsilcisi Muhammed Ali Âl-i Haşim öldü. İran Anayasası’nın 131. maddesine göre ülkenin 50 gün içerisinde seçimlere gitmesi gerekiyor. Devrim Rehberi Hamenei, hiçbir şeyin aksamayacağını söyledi ve kısa süre içinde de seçim takvimi netleştirildi. Buna göre 28 Haziran 2024 tarihinde İran, yeni cumhurbaşkanını seçmek üzere sandığa gidecek. Bu süreçte, cumhurbaşkanlığı aday adaylarının başvuruları ile Anayasayı Koruyucular Konseyinin (AKK) kararlarının tartışılacağı yeni bir dönem yaşanacak.

Reisi’nin Ölümünden Önce İran Gündemi

Cumhurbaşkanı Reisi ile beraberindekilerin ölümünden önce İran gündemi görece sakin başlamıştı. Geçtiğimiz hafta başında Afganistan’la olan su meselesi tekrar gündeme geldi. Afganistan’ın inşa etmek istediği barajlar yüzünden tekrar alevlenen mesele, Sistan ve Beluçistan’daki kum fırtınası nedeniyle yeniden gündem olmuştu. Yeni haftayla birlikte İran basınında yer alan haberlere göre Afgan medyası, Taliban’ın Trans-Afgan Koridoru’nu başlatmak için Pakistan ve Özbekistan ile yoğun müzakereler yürüttüğünü bildirdi. “Afganistan, İran’ı baypas etmek mi istiyor?” soruları basında yer aldı.

Kaza öncesi gündem olan bir başka konu ise İran’da yeni yürürlüğe giren “Konut Kiralarını Kontrol Yasası”ydı. Yaptırımlar sebebiyle yaşanan ekonomik kriz ve konut ihtiyacının artışı sebebiyle İran’da sorunlar yaşanıyordu. İran’da kiracıların yaşadığı sorunları hafifletmeyi amaçlayan Yasa’ya göre kira artışları belirli oranlarla sınırlandırılacak ve ev sahipleri, düşük gelirli ailelere ev kiraladıklarında vergi muafiyetlerinden yararlanabilecek. Ayrıca uzun dönemli kira sözleşmeleri yapıldığında ev sahiplerine vergi indirimleri sağlanacak. Kira sözleşmelerinin belirli kurallara göre yapılması ve kaydedilmesi zorunlu kılınırken konut piyasasının şeffaf yönetimi için bir bilgi sistemi oluşturulacak. Bu düzenlemelerle konut piyasasında denge sağlanması ve kiracıların haklarının korunması hedefleniyor.

33. Arap Birliği Zirvesi’ne İran’dan Tepki

Bahreyn’in ev sahipliğinde 33. Arap Birliği Zirvesi gerçekleştirildi. Zirve’de, İsrail'in Gazze'deki saldırıları şiddetle kınandı ve iki devletli çözümün desteklenmesi gerektiği vurgulandı. Filistin'in 1967 sınırları içinde bağımsız bir devlet olarak tanınması ve Doğu Kudüs'ün başkent olması yönündeki çağrılar yinelendi. İran destekli Husilerin Kızıldeniz'deki deniz ticaretine yönelik saldırıları kınandı ve denizcilik güvenliğinin sağlanması gerektiği belirtildi. Ayrıca Yemen, Suriye ve Libya'daki krizlerin siyasi çözümlerle sonlandırılması gerektiği ifade edildi. Zirve’de, Bahreyn Deklarasyonu kapsamında Birleşmiş Milletler (BM) destekli uluslararası bir barış konferansı düzenlenmesi ve Filistin'in tam üyeliğinin desteklenmesi kararlaştırıldı. Bütün bunların yanında İran ve Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) arasında sorun olan Ebu Musa, Büyük Tunb ve Küçük Tunb adalarının egemenliği konusundaki anlaşmazlık gündeme getirildi ve Arap Birliği, BAE'nin bu adalar üzerindeki egemenliğini destekleyerek İran'ı bu adalardan çekilmeye çağırdı. Ayrıca anlaşmazlığın barışçıl yollarla çözülmesi gerektiği vurgulandı.

İran Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Nasır Kenani, bildiride yer alan ve İran’la ilişkili olan söz konusu paragrafı reddederek “Ebu Musa, Büyük Tunb ve Küçük Tunb'un İran İslam Cumhuriyeti topraklarının ayrılmaz ve ebedî bir parçası olduğu defalarca belirtilmiştir. Bu açıklamada yer alan asılsız iddialar reddedilmektedir.” ifadesini kullandı. Kenani aynı açıklamada Arap Birliğinin, Filistin halkına desteğini ve İsrail'in Gazze'deki eylemlerini kınamasını memnuniyetle karşıladığını da belirtti. İran’ın bu bildiriyi nispeten yumuşak bir tonda reddetmesi ve sonrasında Filistin konusundaki dayanışmaya vurgu yapması; İranlı makamların, mevcut konjonktürde Arap dünyasıyla karşı karşıya kalmak suretiyle yakın geçmişteki normalleşme süreçlerinin zarar görmesini istemediği ve ortak zemin yaratmak istediği şeklinde yorumlanabilir.

Reisi’nin Ölümü Sonrası İran Basını

İran Cumhurbaşkanı Reisi ile beraberindeki heyetin helikopter kazası sonrası hayatını kaybetmesinin ardından İran’da büyük bir şok yaşandı. Kazanın olduğu 19 Mayıs 2024 tarihinden sonraki günün sabah saatlerine kadar Reisi’nin akıbeti bilinmediğinden gazeteler dua isteyen manşetlerle yayımlandı. Keza ülkedeki televizyonlar ve internet siteleri de dua edilmesi yönünde çağrılarda bulundu. 20 Mayıs sabahı enkaza ulaşılmasıyla birlikte heyetten kimsenin sağ kurtulamadığı anlaşıldı ve ülkede yas ilan edildi. Bu sebeple bütün gazeteler ve televizyonlar matem rengi olan siyah renklerle yayınlarına devam etti. Bazı gazetelerin manşetleri şu şekildedir:

• Cumhuri-yi İslami: “Cumhurbaşkanı ile Beraberindekilerin Kazada Şehit Olması Sebebiyle 5 Günlük Yas”
• Ticaret: “Milletin Hizmetkârının Ebediyete Uçuşu”
• Arman-ı İmruz: “Milletin Acı Günü”
• Cevan: “Milletin Sevgilisiydin ve İçtendin”
• Horasan: “Yorulmak Bilmez Sevgili (Aziz)”
• Kar ve Karger: “Sevgili Reisi Yorulmak Bilmezdi”
• Şehrvend: “İran Yasta”
• Arman-ı Millî: “İran Cennetliklerin Yasında”
• Cam-ı Cem: “Hoşçakal Milletin Sevgilisi”

Takip eden hafta boyunca kazada ölen Cumhurbaşkanı Reisi’yi öven; hizmetlerini ve halkın sevgisini anlatan çok sayıda manşet, köşe yazısı ve haber yayımlandı. Devrim Rehberi’nin sözleri ve cenaze namazını kıldırması da bu süreçte haberlere sıklıkla konu oldu. Öyle ki Devrim Rehberi’nin Reisi için kullandığı ifadeler, bir infografik hâline getirilip servis edildi. Bu süreçte birçok manşet de Devrim Rehberi’nin sözlerinden alıntılanarak atıldı. Gerek manşetlerde gerek içeriklerde “milletin sevgilisi” (aziz-i millet) ifadesi sıklıkla kullanıldı. Kazada ölen kişilerin “faziletleri”, “Gazze konusundaki duruşları”, “iç politikadaki siyasetleri”, “ekonomik ilerlemedeki rolleri” gibi birçok yazı yayımlandı. 3 gün süren cenaze törenleri esnasında halkın kalabalık katılımı gazetelerce manşetten verildi. Cam-ı Cem ve Keyhan gibi birçok önemli gazete cenaze törenlerini “minnettarlık” kelimesi üzerinden manşetlerine taşıdı. Keyhan gazetesi “Milyonlarca Minnettar İnsanın Omuzlarında Cennete Uğurlama” manşetiyle yaptığı haberde, dünyadaki bir numaralı gündemin bu olay olduğundan ve İran halkının minnettarlığından bahsetti. Keza Cam-ı Cem gazetesi de kalabalıkları gösteren bir fotoğraf üzerine “Minnettarlığın İhtişamı” manşetini attı. Bu süreçte Tasnim Haber Ajansı, Reisi’nin Tebriz’deki uğurlama töreni hakkında yaptığı haberin başlığında önce “Türkler” ifadesini kullansa da bu ifade kısa bir süre sonra “Azeriler” olarak değiştirildi. Ardından “Bütün Azerbaycan” olarak başlığa son şekli verildi.

Henüz ana akım basına düşmese de özellikle X (Twitter) ve Telegram’daki bazı kanallarda helikopter enkazını Akıncı İHA’nın bulmadığına yönelik çok sayıda yayın yapıldı. Bu gönderilerin altına gelen yorumlarda İranlılar, Anadolu Ajansının (AA) yaptığı yayına özellikle vurgu yaparak “Yalan söylemeyin!” yorumunda bulundu. Öte yandan basında, henüz çok ağırlıklı olmasa da sabotaj iddialarına dair bazı açıklamalar yer almaya başladı. Hemmihen ve Cumhuri-yi İslami gibi gazetelerde, kazaya dair yanıtlanması gereken çok sayıda soru işareti olduğunu belirten haberler yayımlandı.

Seçim Takviminin Belirlenmesi

Kazanın hemen ardından Devrim Rehberi hiçbir şeyde aksama olmadan sürecin işletileceğini söyledi. Nitekim devletin ilgili kurumları hızlı bir şekilde aksiyon aldı ve yeni seçim takvimini yayımladı. Buna göre İran, yeni cumhurbaşkanını seçmek için 28 Haziran 2024 tarihinde sandık başına gidecek. Seçim takviminin yayımlanmasıyla birlikte İran’daki basında da hızlıca seçim gündemine geçiş yapıldı ve olası adaylar tartışılmaya başlandı.