Gürcistan ile İran arasındaki ekonomik ilişkilerin önünü açan resmî diplomatik ilişkiler 15 Mayıs 1992'de kuruldu. İran, Kafkasya bölgesinin jeopolitik açıdan önemli ülkesi olan Gürcistan’a siyasi, ekonomik ve enerji çıkarları nedeniyle büyük stratejik önem vermektedir. Bu bağlamda Gürcistan’ın stratejik konumunu İran için önemli kılan faktörler şunlardır: a) Basra Körfezi ile Karadeniz'i ve Doğu Avrupa ülkelerini stratejik öneme sahip Batum ve Poti limanları ile birbirine bağlayabilecek transit ulaşım koridorunun önemli bileşeni; b) Gürcistan'ın, Türkiye ve Azerbaycan arasındaki kilit “bağlayıcı” rolü.

İran, Gürcistan’ın dış ticarette en büyük 10 ortağı arasında değildir. Gürcistan’ın en büyük dış ticaret ortakları, bu ülkenin 2022 yılı resmî verilerine göre sırasıyla Türkiye, Rusya ve Çin’dir. 2022 yılında; Gürcistan-Türkiye dış ticaret hacmi 2,8 milyar dolar, Gürcistan-Rusya dış ticaret hacmi 2,5 milyar dolar, Gürcistan-Çin dış ticaret hacmi 1,9 milyar dolar seviyesinde gerçekleşmiştir. Gürcistan’ın ithalat ve ihracatta en büyük 25 ortağı arasında; Türkiye, Rusya ve Çin dışında ABD, Güney Kafkasya ülkelerinden Azerbaycan ve Ermenistan, AB ülkelerinden Almanya ve  Bulgaristan başı çekmektedir. Gürcistan’ın 2022 yılındaki 13,6 milyar dolarlık toplam ithalatının %23’ü AB ülkelerinden, %27’si Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) ülkelerinden, %25’i ise Türkiye ve Çin’den yapılmıştır.

Tablo 1: Gürcistan’ın İthalat ve İhracatta En Büyük 25 Ortağı

Kaynak: Geostat

İran ve Gürcistan arasındaki dış ticaret hacmi 2009-2022 yıllarında 7,4 kat yükselerek yaklaşık 35 milyon dolardan 260 milyon dolara ulaşmıştır. İran, 2022 yılı itibarıyla Gürcistan’ın ithalat ortakları arasında 13. sırada, ihracat ortakları arasında ise 24. sırada oldu. Gürcistan’ın 2022 yılında 13,6 milyar dolarlık toplam ithalatının sadece %2’si İran’dan yapıldı. Gürcistan’ın 2022 yılında 5,6 milyar dolarlık toplam ihracatının ise %1’den daha az bir kısmı İran’a yapıldı. Gürcistan-İran dış ticaret ilişkilerinin tarihinde 2022 yılı, Gürcistan’ın İran’dan ithalatı açısından 230 milyon dolarlık hacimle rekora ulaşılan bir yıl olmuştur. Aralık 2022’de yapılan 27 milyon dolarlık ithalat ise aylık bazda rekor düzeydir. 2020 yılında pandemi nedeniyle bu ülkeden ithalatta yaşanan düşüş, 2021 yılında önemli ölçüde telafi edildi; 2022 yılında ise pandemi öncesi dönemin (2019) 187 milyon dolarla ulaşılan rekoru yenilendi. Gürcistan’ın İran’a yaptığı toplam ihracatta ise 2017 yılında 77 milyon dolarlık bir hacimle rekora ulaşıldı. Akabinde ise bu ülkeye ihracat 25-30 milyon dolarlık sınırlı bir banda indi.

Kaynak: Geostat

İran'ın 2022 yılında Gürcistan ile ticaret hacmi, diğer iki Güney Kafkasya ülkesi ile gerçekleşen ticaret hacminden daha az olmuştur. Şöyle ki İran-Ermenistan ticaret hacmi, 2021 yılındaki yaklaşık 500 milyon dolar seviyesinden 2022 yılında 710 milyon dolara yükselmiştir. Ermenistan tarafı, İran ile dış ticaret hacminde 1 milyar dolarlık sınırın geçilmesini hedeflemektedir. İran-Azerbaycan dış ticaret hacmi ise 2021 yılındaki yaklaşık 440 milyon dolar seviyesinden 2022 yılında 506 milyon dolara yükselmiştir. İran'ın her üç Güney Kafkasya ülkesi ile dış ticaret fazlası olduğunu; yani bu ülkelere yaptığı ihracatın, bu ülkelerden yaptığı ithalatın üstünde olduğunu da belirtmek gerekir. Ancak bölgede, dış ticaret açısından İran'ın karşısında çok güçlü rakipler bulunmaktadır.

İran’ın Gürcistan piyasasında Türkiye, Çin, Rusya ve Almanya gibi ülkelerle ve bu ülkelerin ürettiği ürünlerle rekabeti şimdiki koşullarda zor görünmektedir. Ancak belirli ürün kategorilerinde İran ve Gürcistan arasında ticaret ilişkileri artarak devam etmektedir. Gürcistan’ın İran’dan en fazla ithal ettiği ürünler yakıt, demir-çelik ve diğer metal ürünler ile plastik ve kauçuk eşyalar, kimyasallar, seramik ürünler, bitüm, çimento, cam eşya, tekstil, ahşap ürünler, tütün mamulleri, sebze, meyve, kuruyemiş, süt ürünleri, yumurta ve çeşitli hayvan menşeli ürünlerdir. Gürcistan, İran'dan son yıllarda ağırlıklı olarak bir petrol türevi olan bitüm ithal etti. 2019 yılında Gürcistan'a ithal edilen 170.000 ton bitümün 146.000 tonu (yaklaşık %86'sı) İran'dan ithal edildi. 2019 yılında İran'dan Gürcistan'a ithal edilen 146.000 ton bitüm, 2012 yılında ithal edilen 72.000 ton hacimle kıyasladığımızda 2 kat artış göstermektedir. 2020 yılında ise Gürcistan'a ithal edilen 128.000 ton bitümün ABD yaptırımları ve pandemi nedeniyle sadece 9.100 tonu İran'dan ithal edildi. İki ülke arasındaki ticaret hacminde bitüm ithalatı önemli yer tutmaktadır. Gürcistan’ın İran’a en fazla ihraç ettiği ürünler ise demir-çelik menşeli metal ürünler, hayvan (koyun ihracatı büyük bir paya sahiptir), kereste ve diğer ahşap ürünler, farmasötik ürünler, mineral yakıtlar, organik kimyasallar, yağlar, kakao, makine ve mekanik cihazlar olmuştur. Aynı zamanda İran ve Gürcistan arasında nükleer reaktörde kullanılan bazı parçaların ticareti de gerçekleşmiştir. Gürcistan’ın araştırma amaçlı nükleer reaktör bulunduran ülkeler listesinde olduğu da göz önüne alınmalıdır. İran ve Gürcistan arasındaki ticaretin lojistiğine önemli katkı sağlayan ve yük taşıma güzergâhı olarak aktif kullanılan “Astara (İran)-Astara (Azerbaycan)-Bakü-Tiflis” güzergâhında ulaşımın ağırlıklı olarak demir yolu ile yapıldığını söyleyebiliriz.

İki ülke arasındaki ticaret ilişkileri için ulaşım koridorlarından ve bölgesel siyasi gelişmelerden kaynaklanan bazı riskler mevcuttur.  Makalenin başlangıcında vurguladığımız gibi İran, transit güzergâhlarını çeşitlendirmek açısından Gürcistan'ın transit imkânlarının kullanılmasına önem vermektedir. Gürcistan, İran için Rusya ve Avrupa'ya alternatif bir rota üzerinde önemli bir ulaşım merkezidir. Bu bağlamda Gürcistan ile iş birliği özellikle uzun süredir çeşitli platformlarda tartışılan "Basra Körfezi-Karadeniz Koridoru” ve "Kuzey-Güney Uluslararası Ulaştırma Koridoru” çerçevesinde değerlendiriliyor. Basra Körfezi-Karadeniz Koridoru ile ilgili uygulanabilir senaryoya göre Körfez ülkeleri ve Hindistan'dan gelen kargonun, İran ve Azerbaycan toprakları üzerinden Gürcistan limanlarına ulaştırılması ve buradan Bulgaristan ve Romanya limanlarına teslim edilmesi sağlanabilir. Eğer bu koridor tam olarak gerçekleşirse İran-Gürcistan ticaret ilişkileri de bundan yeni bir canlılık kazanabilir. Ancak İran tarafının Basra Körfezi-Karadeniz Koridoru üzerine bazı kaynaklarda “Kafkas Koridoru” olarak tartıştığı uygulanabilirlik düzeyi daha düşük olan alternatif bir rota daha vardır. Bu inisiyatife göre Avrupa’ya gönderilmek üzere Gürcistan limanlarına yüklerin Azerbaycan yerine Ermenistan güzergâhı üzerinden taşınması öngörülmektedir.

Siyasi nedenlerle eğer İran tarafı Ermenistan güzergâhı üzerinde ısrar ederse hem projenin finansmanı ve lojistik riskleri hem de Türkiye-Azerbaycan stratejik ittifakının haklı tepkisi ile karşı karşıya kalabilir. II. Karabağ Savaşı’ndan sonra Zengezur Koridoru inisiyatifi dâhil çeşitli gerekçelerle Azerbaycan ile siyasi tansiyonu yükselten İran tarafı, bu tavrının Gürcistan ile olan ekonomik ilişkileri de olumsuz yönde etkileyebileceğini göz önünde bulundurmalıdır. Aynı zamanda Rusya-Ukrayna Savaşı sırasında İran'ın Rusya'ya askerî teçhizat tedariki, Gürcistan açısından ciddi riskler ve kaygılar barındırmaktadır. Gürcistan, dolaylı ekonomik fayda sağladığı Rusya ekonomisine karşı yaptırımların kendine yönelmesinden de endişe etmektedir. Daha önceleri uygulanan yaptırımlarda olduğu gibi Rusya ve İran'a yönelik yeni yaptırımlara Gürcistan’ın ticaret ve finans alanlarında faaliyette bulunan şirketlerinin de dâhil edilmesi riski çok yüksektir. Gürcistan, İran ve ABD arasında yeni çatışma alanına dönüşeceği endişesini de taşımaktadır. Ancak tüm bu bölgesel risklere ve siyasi tansiyona rağmen Gürcistan, İran tarafı ile ulaşım, enerji, yatırım ve özellikle dış ticaret ilişkilerini sürdürmekte kararlıdır.