İran ve Venezuela 20 Yıllık İş Birliği Anlaşması İmzaladı

İran ve Venezuela 20 Yıllık İş Birliği Anlaşması İmzaladı
Yazı boyutunu buradan ayarlayabilirsiniz

10 Haziran 2022’de Venezuela Devlet Başkanı Nicolás Maduro iki günlük bir ziyaret için Tahran’a geldi ve Devrim Rehberi Ali Hamenei ve Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi ile görüşmeler yaptı. Venezuela Devlet Başkanı’nın Tahran ziyareti sırasında iki ülke arasında 20 yıllık bir iş birliği anlaşması imzalandı. 11 Haziran 2022 tarihinde imzalanan belgenin detayları açıklanmadı ancak anlaşmanın; siyasi, kültürel, turizm, ekonomi, petrol ve petrokimya alanlarında olduğu söyleniyor. Daha önce, 18 Ekim 2021 tarihinde İran Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahiyan, Venezuelalı mevkidaşı Félix Plasencia ile görüşmesinin ardından iki ülkenin 20 yıllık bir iş birliği belgesi taslağı hazırladığını duyurmuştu. 

İran ve Venezuela yıllardır ABD’nin ekonomik yaptırımları altında ve bu yaptırımlar, iki ülkenin doğal ticaret ortakları olmasının yolunu açmıştır. Dolayısıyla söz konusu anlaşmanın daha çok iki ülke arasındaki ekonomik ve ticari etkileşimlere odaklanacağı varsayılabilir. 

İran ve Venezuela, başta petrol olmak üzere büyük enerji rezervlerine sahip ülkelerdir ve OPEC’in (Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü) kilit üyeleridir. Ancak ABD yaptırımları nedeniyle iki ülke enerji çıkarma, üretme ve ihraç etmede büyük zorluklarla karşı karşıyadır. Dolayısıyla İran-Venezuela arasındaki 20 yıllık iş birliği anlaşmasının en önemli kısmı enerji iş birliği alanında olması muhtemeldir. ABD’nin Venezuela’ya karşı devam eden yaptırımları, ülkedeki yakıt krizini derinleştirdi ve sonuç olarak gıda üretimi ve dağıtımını kesintiye uğrattı. Venezuela Ulusal Petrol Şirketi (PDVSA), krizi çözmek ve yakıt kıtlığını azaltmak için İran ile iş birliği yapmaktadır. Eylül 2021’de iki ülke arasında bir petrol swap anlaşması imzalandı. Bu anlaşmanın kapsamında İran, Venezuela’nın ağır ham petrolünü seyreltmek için gereken gaz kondensatını Venezuela’ya ihraç ediyor. Karşılığında Tahran, birçok Asyalı rafinerinin gözdesi olan Karakas’ın ağır ham petrolünü alıyor. Anlaşma Venezuela’nın ham petrol kalitesini İran kondensatı yardımıyla artırmasına izin vermektedir. İki ülke arasındaki swap anlaşması uygulanmaya başlandı ve Reuters’ın bir raporuna göre anlaşmanın ilk sevkiyatı olan yaklaşık 2 milyon varil ağır petrol, 16 Ekim 2021’de Venezuela’nın Jose Limanına yüklendi. Bu sevkiyatın, Ulusal İran Petrol Şirketinin (NIOC) sahibi olduğu ve işlettiği çok büyük bir ham petrol taşıyıcısı olan “Dino 1” tarafından taşındığı ifade edildi. 

Hem İran hem de Venezuela uluslararası bankacılık sisteminin yaptırımları altında olduğundan ABD doları ile ticaret yapamamaktadır. Ancak alternatif ödeme araçları ile ticaret üzerindeki kısıtların kısmen kalkması mümkün olabilir. Raporlar Venezuela’nın İran petrol sevkiyatlarını altın külçeleri şeklinde ödediğini göstermektedir. Bu haber resmî olarak yalanlandı ancak bazı haber ajansları İran’a gönderilen altının değerinin 500 milyon dolar civarında olduğunu ileri sürmüştü. Dolayısıyla petrolün altınla alım satımı doğruysa İran ile Venezuela arasındaki 20 yıllık anlaşma kapsamında bu tür işlemlerin daha fazla olacağı tahmin edilebilir. 

İran ve Venezuela arasında imzalanan bahsi geçen belge, ekonomi ve enerji konularına ek olarak askerî iş birliği alanında da bazı maddeler içeriyor olabilir. Maduro, Kasım 2020’de yaptığı açıklamada, “Venezuela, İran’dan insansız hava araçları ve balistik füzeler satın alabilir.” dedi. Dolayısıyla bu belge kapsamında atılacak adımlar neticesinde Tahran ve Karakas arasındaki askerî iş birliğinin artması muhtemeldir. Söz konusu belgenin detayları yayımlanmadığından, bu tür olası etkileşimleri onaylamak veya reddetmek mümkün değil. Ancak şu anda İran’ın Venezuela’ya yaptığı sevkiyatlara iki ülkenin askerî güçleri refakat ediyor. Başka bir deyişle iki ülke arasındaki ticari ilişkilere bir şekilde askerî iş birliği de eklemlenmiş durumda. 

Tahran ile Karakas arasındaki bu iş birliği belgesi ayrıca İran’ın yabancı bir ülke ile imzaladığı üçüncü uzun vadeli stratejik belge olması yönüyle de dikkat çekiyor. Daha önce Mart 2001’de İran ve Rusya, iki ülke arasındaki karşılıklı ilişkiler ve iş birliği ilkeleri temelinde bir anlaşma imzalamıştı. Ayrıca İran Çin ile Mart 2021’de “25 Yıllık Kapsamlı İş Birliği Anlaşması”nı onaylamıştı. 

Sonuç olarak iki ülke arasındaki mekânsal ve zamansal mesafe göz önüne alındığında, 20 yıllık bir iş birliği belgesinin imzalanmasının jeopolitik olmaktan çok siyasi bir yönü olduğu görülebilir. Bu belgenin Tahran ve Karakas arasındaki siyasi iş birliğini genişletebileceği ve Latin Amerika’daki ABD-İran rekabetini artırabileceği söylenebilir. İran ve Venezuela ayrıca enerji ve petrokimya alanında iş birliğini geliştirerek uluslararası enerji piyasasında ana konumlarını bulmaya çalışıyor. Ancak ABD yaptırımlarının devam etmesi ve iki ülkenin enerji endüstrilerinin karşı karşıya olduğu zorluklar göz önüne alındığında imzalanan belgenin, Tahran ve Venezuela’nın enerji piyasalarında kısa vadede yapıcı bir ol oynaması pek olası görünmüyor.